آنچه در این مقاله خواهید خواند:
آیا تابه‌حال به تفکر افتاده‌اید که چگونه باغهای زیتون، این نشانه باروری و ثروت در مناطق مختلف ایران، می‌توانند در معرض چالش‌هایی قرار گیرند که اگر به درستی مدیریت نشوند، ممکن است به نقطه انتهایی اقتصادی نپیوندند؟ آیا تصور کرده‌اید که هرس یک عملیات چالش‌برانگیز با قدرت احیا می‌تواند بازجوانسازی باغهای زیتون را بهبود بخشد؟
در زیر، با هم سفری به دل این باغهای پرانرژی خواهیم کرد و اهمیت ضروری اجرای صحیح عملیات هرس باز جوان‌سازی در نگهداری باغهای زیتون قدیمی را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید تا علاوه بر آشنایی با مشکلاتی که این باغ‌ها با آن مواجه هستند، راهکارهای مؤثر هرس باز جوان‌سازی را در این مسیر همراهی کنیم و به سؤالاتی که در ذهن شما ممکن است مطرح شود، پاسخ دهیم.
آیا می‌خواهید بیشتر در مورد این مسیر تجربه زیتون‌های قدیمی، چالش‌های هرس، و راهکارهای باز جوان‌سازی بیاموزید؟ با ما همراه باشید و در این سفر با عطر زیتون، به دنیایی از تجربیات و اطلاعات همراه شوید.
باغهای زیتون در ایران
ایجـاد باغهای اسـتاندارد زیتـون و رعایـت اصـول صحیـح نگهـداری بـاغ اهمیـت بسـزایی دارد. استان‌های گیلان، قزویـن، زنجـان و گلسـتان از قدیمی‌ترین استان‌های زیتون‌خیز کشـورند کـه بیشتریـن تولیـد زیتـون بـه ایـن استان‌ها اختصـاص دارد. در ایـن استان‌ها حـدود 5،000 هکتــار بــاغ قدیمــی وجــود دارد کــه بــا مشــکالت مدیریتــی مواجهانــد. یکــی از ایــن مشــکالت هـرس نامناسـب اسـت کـه باعـث شـده نگهـداری ایـن باغهـا اقتصـادی نباشـد. در ایـن نشـریه احیــای باغهــای قدیمــی زیتــون بــه کمــک هــرس بازجوانســازی شــرح داده میشــود.
مشکلات باغهای قدیمی زیتون
بـا افزایـش سـن، درخـت زیتـون به‌تدریج چـوب بیشتـری تولیـد می‌کند و در نتیجـه نسـبت بـرگ بـه چـوب کاهـش می‌یابد. این مسـئله باعث کاهـش عملکـرد، تشـدید سال آوری و کاهش کیفیـت میـوه خواهـد شـد. در باغهای قدیمـی زیتـون تراکـم زیـاد درختـان و هـرس نامناسـب باعـث می‌شود شاخه‌های درختـان بـرای رسـیدن بـه نـور بـا همدیگـر رقابـت کننـد و در نتیجـه ارتفـاع درختـان افزایـش می‌یابد. همچنیـن نرسـیدن نـور بـه شاخه‌های زیریـن و هرس‌نکردن باعـث خشکیدن ایـن شاخه‌ها و در نتیجـه ضعیف‌شدن درخـت و کاهـش عملکـرد می‌شود. به هم چســبیدن شاخه‌ها و ایجــاد حالــت جنگلــی در بــاغ باعــث می‌شود دمــا و رطوبــت هــوا در فضـای داخـل درختـان باغهای قدیمـی، نسـبت بـه باغهای معمولـی، متفـاوت باشـد. ایـن موضـوع باعـث ایجـاد محیـط مناسـبی بـرای رشـد آفـت مگـس زیتـون می‌شود (شـکل 1). از ســوی دیگــر، ارتفــاع زیــاد درختــان موجــب می‌شود میوه‌ها روی شاخه‌ها باقــی بماننــد کــه منبـع تغذیـه مناسـبی بـرای آفـات زیتـون از جملـه مگـس میـوه زیتون هسـتند.
هــرس باز جوان‌سازی در درختــان مســن و به طــور معمــول هــر 20 تــا 25 ســال یکبــار در اکثــر کشــورهای زیتون خیــز حــوزه مدیترانــه انجــام میشــود. درصورتیکــه در کشــور مــا، به‌دلیــل ناآشــنایی باغــداران بــا اصــول هــرس بازجوانســازی، باردهــی باغهــای قدیمــی کــم میشــود و بــه همیــن دلیــل نگهــداری آنهــا اقتصــادی نیســت.
هرس بازجوان سازی درختان مسن زیتون
احیــای باغهای قدیمــی زیتــون بــه روش هــرس باز جوان‌سازی انجــام می‌شود. هــرس باز جوان‌سازی بـه سـه روش مختلـف انجـام می‌گیرد: هـرس سر برداری کامـل، هـرس مـداوم و هــرس دورهای. در ادامــه هــر کــدام از ایــن روش‌ها توضیــح داده می‌شوند.
روش هرس سر برداری کامل
در ایـن شـیوه، تمام‌تنه‌های درخـت از ارتفـاع یک ونیم تـا دو متـری حـذف می‌شوند. بعـد از 2 تـا 3 سـال از هـرس شـدید، بایـد بازوهـای جدیـدی کـه تشکیل‌دهنده فـرم تـاج هسـتند انتخـاب شـوند. بعـد از 4 تـا 5 سـال، تـاج جـوان بـا باردهـی اقتصـادی شـکل می‌گیرد. شـکل 2 درخـت را قبـل از هـرس و بعـد از هـرس سر برداری کامـل نشـان می‌دهد. شـکل 3 نیـز نشان‌دهنده درختـی هرس شـده بـا ایـن روش اسـت.
هرس مداوم
در ایـن روش ابتـدا درخـت بـه دو قسـمت تقسـیم می‌شود. در سـال اول، قسـمت اول تنـه از ارتفـاع یک و نیم‌متری هـرس می‌شود. ایـن ارتفـاع بـدون درنظرگرفتـن ارتفـاع تنـه اصلـی اسـت. بـرای مثـال، اگـر ارتفـاع تنـه یک متـر باشـد، از ارتفـاع دو و نیم‌متری سر برداری می‌شود. در سـال دوم هرسـی انجـام نخواهـد شـد، امـا در سـال سـوم قسـمت بعـدی درخـت حـذف می‌شود. شـکل 4 روش هـرس مـداوم درخـت و شـکل 5 درختـی هرس شـده بـا ایـن روش را نشـان میدهنـد.
هرس دوره ای
در روش باز جوان‌سازی دورهای، برشهــا به صــورت دورهای روی درختــان مســن انجــام میشـود. در سـال اول، یکـی از 3 یـا 4 بـازوی اصلـی بریـده میشـود و بقیـه بازوهـای درخـت بـرای تولیـد محصـول باقـی میماننـد. بعـد بـه شـاخه بریدهشـده زمـان داده میشـود کـه شـاخه جدیـد تولیـد کنـد. ایـن شـاخه ها در سـال چهـارم بـه بـار مینشـینند. در سـال دوم، بـازوی دوم قطـع میشـود و ایـن عمـل تـا حـذف کامـل بازوهـا ادامـه مییابـد. در نتیجـه، درخـت هـر سـال دارای محصـول خواهـد بـود و تـاج آن نیـز بازجوانسـازی میشـود. شـکل 6 روش هـرس دورهای درخـت و شـکل 7 درختـی هرسشـده بـا ایـن روش را نشـان میدهنـد.
در هــر ســه روش هــرس باز جوان‌سازی، چنــد مــاه بعــد از هــرس، جوانه‌هایی از محــل بــرش تنــه و پــای درخــت به وجود می‌آید کــه شاخه‌های هــدف را از جوانه‌هــای محــل بــرش انتخــاب میکننــد و جوانه‌هــای ضعیــف و درهمرفتــه را جـدا و حـذف می‌کننـد. همچنیـن تنه‌جوشهـا و پاجوشهـا در شـهریور هـر سـال کامــلا حــذف می‌شــوند (شــکل 8).
نکات کلیدی در اجرای صحیح هرس باز جوان‌سازی درختان زیتون
- باغـداران خـرد زیتـون به‌دلیـل درآمـد حاصـل از فـروش میـوه زیتـون و اعتقـاد راسـخ بـه مقدس‌بـودن ایـن درخـت، در برابـر قطـع کامـل یـا تدریجـی شـاخه‌های درختـان مسـن زیتـون مقاومــت میکننــد. بنابرایــن الزم اســت کالسهــای ترویجــی و آموزشــی در خصــوص ضــرورت انجـام ایـن هـرس و نحـوه احیـای مجـدد بـاغ زیتـون بـرای باغـداران مذکـور برگـزار شـود
- باغـداران زیتـون کـه وابسـتگی شـدیدی بـه درآمـد حاصـل از بـاغ زیتـون دارنـد، بهتر اسـت از روشهـای هـرس مـداوم یـا دورهای بـرای بازجوانسـازی درختـان زیتـون اسـتفاده کننـد تـا هر سـال مقـداری میـوه زیتـون بـرای فروش داشـته باشـند.
- بازجوانسـازی درختـان زیتـون به‌طـور متوسـط 4 تـا 5 سـال طـول میکشـد و در طـول ایـن مـدت، باغـداران بایـد بـا عملیـات صحیـح (ازبین بـردن تنه جوشهـا، پاجوشهـا و انتخـاب شـاخه های هـدف) و شـکیبایی، رونـد احیـای درختـان را مدیریـت کننـد.
در این سفر هیجان‌انگیز به دنیای باغهای زیتون و هرس بازجوانسازی، ما تاکید داشتیم که این درختان مهم چگونه می‌توانند با دستان حازم و دانایی در زمینه هرس بازجوانسازی به عنوان یک عملیات اساسی در نگهداری باغهای زیتون قدیمی، دوباره به اوج رشد و باروری خود بازگردند. این سفر همچنین به ما نشان داد که با اجرای صحیح هرس، می‌توانیم یک حرکت اقتصادی مهم را در مناطق زیتون‌خیز ایجاد کرده و به حفظ تاریخچه‌ای که در خاک این باغ ها نهفته، پاسخ دهیم.
با امید به اینکه این مقاله به شما کمک کرده و تشویق شما به درستی هرس بازجوانسازی در باغهای زیتون قدیمی را تقویت کرده باشد. ما منتظر نظرات، سوالات و تجربیات شما هستیم تا با یکدیگر به ارتقاء و توسعه این هنر مهم در مدیریت باغهای زیتون کمک کنیم.
با تشکر از همراهی شما در این سفر، به امید روزهای باشکوه و باروری در باغهای زیتون ایران
منابع
.1 بینام. .1396 دفتر طرح زیتون، معاونت امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی
.2 زینانلــو، ع. ا. .1390 راهنمــای هــرس بازجوانســازی زیتــون. ســازمان جهــاد کشــاورزی اســتان قزویــن. چــاپ اول. 32 صفحه
.3 صادقـی، ح. .1381 کاشـت، داشـت و برداشـت زیتـون. انتشـارات نشـر آمـوزش کشـاورزی. کـرج. ایـران. 403 صفحـه.
