از عوامل موثر در تولید محصول تعادل بین عناصر غذایی موجود در گیاه می باشد و اهمیت آن در تغذیه گیاهان به ویژه درختان میوه به اثبات رسیده است. درخت زیتون با خاکهای مختلف سازگاری داشته و در مقایسه با درختان میوه دیگر تحمل بیشتری نسبت به میزان بالای نمک و نیز خاک هایی با درجه حاصلخیزی کم دارد. از میان عناصر غذایی مصرف تعادل نیتروژن،فسفر، پتاسیم، در درختان زیتون بیشترمد نظر است. از عناصر غذایی کم مصرف ریز مغذی نیز بور و روی بیشتر حایزاهمیت بوده. کلسیم منیزیوم گوگرد نیز به نحوی در افزایش تولید زیتون موثرند به عبارت دیگر با عنایت به شرایط اقلیمی کشور زیتون نسبت به کمبود نیتروژن پتاسیم روی و بور بسیار حساس بوده و مصرف بهینه این چهار کود همراه با سایر کودها بسیاربا اهمیت می باشد.

نقش عناصر غذایی پر مصرف و کم مصرف در درختان زیتون :

نیتروژن:

یک عنصر مهم و ضروری در رشد زیتون است و اعمال مدیریت متن در مورد این عنصر در باغ های زیتون لازم و ضروری است مقدار نیتروژن به طورمستقیم بر روی تشکیل میوه، عملکرد و رشد شاخساره ها تاثیر می گذارد و حتی در بعضی منابع از میان عوامل محیطی بیشماری که در تشکیل میوه موثر هستند مهمترین آنها نیتروژن ذکر شده است همچنین نتایج تحقیقات متعدد نشان داده که نیتروژن موجب افزایش تشکیل و بقاء میوه ها شده و محلول پاشی اوره موجب افزایش میزان روغن و کاهش سال آوری می گردد.

چگونگی تغییر مقدار نیتروژن در طول فصل رویشی بدین صورت است که مقدار نیتروژن برگی در طول پاییز و زمستان تقریباً ثابت است اما در بهار موقعی که رشد رویشی شروع می شود مقدار آن کاهش یافته و در مردادماه به پایین ترین حد خود رسیده است و مجددا افزایش می یابد بنابراین مقدار نیتروژن در طول ماه های بهار و تابستان که زمان فعالیت رویشی و زایشی است پایین است یعنی در این ایام که تشکیل میوه و سخت شدن هسته ها و نیز بزرگ شدن میوه ها در حال انجام است، میزان مصرف نیتروژن خیلی بالاست و رقابت در زمینه مواد غذایی به ویژه نیتروژن زیاد است. توضیح بیشتر این که این رقابت یا به بیان دیگر مصرف نیتروژن در طی سخت شدن هسته ها خیلی بالاست.

و لذا بالابردن میزان نیتروژن برگها و تامین سریع نیتروژن مورد نیاز در این زمان خیلی مفید است اما در مورد الگوی تغییر مقدار ازت در طی سالهای آور و نیاور، نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد که مقدار نیتروژن درختان زیتون به ویژه در گلهای سال نیاور نسبت به سال آور به علت رقابت کم بر سر مواد غذایی به دلیل کم بودن تعداد گل ها بیشتر است این امر موجب می‌شود که طول عمر گلها در سال نیاور نسبت به سال آور زیاد شده و همراه با زیاد بودن وزن خشک گلها موجب افزایش تعداد گل آذین های ماده و نیز قوی و سالم بودن گل های موجود می شود.

کمبود آهن:

فسفر:

فسفر به عنوان عامل تشکیل دهنده هسته سلولی زیتون در زندگی این گیاه یک عنصر اساسی به شمار می آید و نقش آن در تقسیم سلولی تشکیل آلبومین رشد، بافت مریستمی استفاده از نشاسته و بلاخره فعالیت آن در فتوسنتز بسیار مهم است

پتاسیم:

پتاسیم در حیاط گیاهان به خصوص در حیاط زیتون عنصری ضروری است به طوری که نقش سازنده آن با حضور عنصر دیگری اعم از منیزیم و کلسیم قابل جایگزینی نیست پتاسیم کاتالیزوری است که فعل و انفعالات آلی و معدنی سلولی را تحریک می کند و آنزیم های گیاهی را به فعالیت وا می دارد و مقاومت گیاهی را در شرایط خشکسالی بالا میبرد.

منیزیم:

منیزیم قسمتی از ملکول کلروفیل بوده در فتوسنتز، سنتز پروتئین ها، جذب آب توسط گیاه و استقرار گیاه در خاک موثر است کمبود آن بیشتر در باغ هایی که در خاک شنی و خنثی احداث شده اند دیده میشود علائم کمبود منیزیم با کلروز برگی در برگهای پیر شروع میشود علائم کمبود ابتدا در نوک برگهای پیر شده مشاهده می‌شود و سپس به تدریج به طرف پایین برگها توسعه می یابد.

کلسیم:

معروف است که درخت زیتون در خاک های آهکی مقاومت زیادی دارد.

بور:

نقش عمده بور در تشکیل میوه است. اهمیت مقدار بوردر گلها نیز بر این واقعیت استوار است از طریق بالا بردن طول عمر دانه های گرده و افزایش رشد لوله گرده در تشکیل میوه موثر واقع می شود همچنین بیان شده که بور از طریق تسریع تقسیم سلولی و نیز سنتز اسیدهای نوکلئیک در حین نمو میوه روی تشکیل و بقای میوه تاثیر می گذارد .بور علاوه بر نقشی که در تشکیل میوه زیتون دارد موجب کاهش تعداد میوه های بدون هسته (پارتنوکارپ) بری می گردد.

همچنین بور برای تمایز گل های زیتون مورد نیاز است و یکی از عناصر مهم در کاهش سال آوری زیتون می باشد همچنین میزان ریزش را کاهش داده و تشکیل میوه را افزایش میدهد.

روی :

روی نقش بسزای در تشکیل جوانه های گل، افزایش تشکیل میوه، کاهش ریزش میوه و افزایش درصد روغن به دلیل نقش مهم آن در ساختار و فعالیت آنزیمی دارد تغذیه میوه با روی برای بالا بردن اکسین و کاهش ریزش در گیاه حیاتی است

منگنز:

منگنز در فعال کردن بسیاری از سیستم های آنزیمی فتوسنتز و سنتز پروتئین ها نقش دارد.

نابهنجاری های تغذیه ای:

در ناهنجاری های تغذیه غلظت عنصر در گیاه از حد متعادل خارج شده یا مقدار آن خیلی کاهش یافته و یا مقدار آنان خیلی افزایش پیدا کرده و موجب مسمومیت گیاه می گردد و در نتیجه تعادل تغذیه به هم خورده و از لحاظ عملکرد کمی و کیفی دچار خسارت می شود.

کمبود نیتروژن:

در اثر کمبود نیتروژن برگهای زیتون کوچک و زرد شده و شدیداً میریزند و شاخساره ها از رشد بازمانده و انتهای آنها از بین می رود کمبود نیتروژن همچنین موجب کاهش تعداد جوانه های گل شده عملکرد درخت را به شدت کاهش می دهد.

کمبود فسفر:

در شرایط کمبود فسفر برگ ها کوچک و قرمز رنگ می شوند.نوک برگ ها سبز روشن و بخش پایینی برگها سبز تیره یا طبیعی می باشد و نقاط کلروزی ممکن است در پاییز یا زمستان ظاهر شوند.

کمبود پتاسیم :

علائم کمبود پتاسیم را در بخش‌های مختلف درختان در اشکال مختلف مشاهده می شود درختان ظاهری افتاده و آویزان شبیه بید مجنون دارند. شاخه ها دارای قدرت کمی هستند ولی اندازه درخت طبیعی است. کوتاه شدن میانگره ها روی شاخساره ها خیلی مشهود است و نیز شاخساره ها رشد خیلی کمی دارند تعداد کل گره ها عادی و طبیعی است. اندازه برگ ها کمی کوچکتر از برگ های طبیعی است رنگ آنها سبز مایل به زرد است برگهای پایینی درخت زردی بیشتری از برگ های انتهایی نشان می دهند با مصرف کودهای پتاسیمی راندمان جذب سایر کودها به خصوص نیتروژن افزایش می یابد.

کمبود منیزیم:

در شرایط کمبود منیزیم دمبرگ ریزی ممکن است رخ دهد شاخساره های درختان مبتلا به کمبود منیزیم دراز هستند و حالت نکروزه( بافت مردگی) در جوانه های انتهایی دیده می شود. میوه ها دارای ظاهری ضد و کلروزه شده هستند کمبود آن را می توان با استفاده از سولفات منیزیم جدا نمود.

کمبود کلسیم:

اندازه درختان زیتون ای که دچار کمبود کلسیم هستند مانند درختان با کمبود نیتروژن، کوچک است جوانه انتهایی شاخساره ها از بین رفته و باعث می شود که شاخساره جانبی زیادی ، زودتر از موعد تشکیل شود. در صورت کمبود شدید درختان از بین میروند ولی برگ های انتهایی شاخسار ها از نظر رنگ و اندازه طبیعی هستند و تولید میوه ها به صورت پراکنده است ولی اندازه میوه ها طبیعی است و هیچ علایم کلروز دیده نمی شود رشد و توسعه ریشه ها درختان با کمبود کلسیم ضعیف است و بعضی اوقات انتهای ریشه ها ژلاتینی می گردد.

کمبود بور:

در اثر کمبود بور تشکیل میوه ها کاهش یافته و ریزش میوه ها افزایش می‌یابد و میوه های باقی مانده نیز بدشکل شده، ترک برمی دارند و در نهایت کاهش شدید محصول را موجب می گردد.

کمبود روی:

در زیتون در شرایط کمبود روی لکه های زرد رنگ در برگ های پیر ظاهر می‌شود و برگهای جوان نسبت به برگهای پیر به طور جزئی سبز و روشن تر هستند و نیز در اثر کمبود روی رشد شاخساره ها کاهش می یابد و حالت رزت(جاروئی شدن برگها در سرشاخه ها)ایجاد می شود و میوه های درختان با کمبود روی زودتر بالغ شده و می رسند.

کمبود آهن در زیتون بیشتر به صورت کلروز برگی به ویژه در برگ‌های جوان نمود پیدا می‌کند برگهای زیتون دچار کمبود آهن کوچک بوده و ظاهری سفید رنگ دارند رگبرگها سبزتر از نواحی بین رگبرگ ها هستند و نهایتاً برگ های انتهایی شاخساره ها می ریزند و میوه های چنین درختانی به طور مشخص زرد رنگ هستند.

کمبود منگنز:

علایم کمبود منگنز در زیتون به صورت کلروز برگی در برگهای جوان نمود پیدا می‌کند منگنز در فعال کردن بسیاری از سیستم های آنزیمی فتوسنتز و سنتز پروتئین ها نقش دارد کمبود این عنصر در زیتون به ندرت گزارش شده است و محلول پاشی با سولفات منگنز در اواخر فروردین ماه در جبران کمبود این عنصر می تواند مفید باشد.

برنامه غذایی و توصیه های کودی درخت زیتون:

در یک تحقیق تعداد ۲۵ باغ زیتون رقم زرد از شهرستان طارم که از نظر خصوصیات خاک و عملکرد محصول متفاوت باشند ولی به لحاظ باغبانی از مدیریت مطلوبی به ویژه در آبیاری و هر برخوردار باشند انتخاب شدند. نتایج این تحقیق توصیه های کودی زیر برای باغات زیتون را پیشنهاد کرد.

نتایج این تحقیق نشان داد که بر اساس خصوصیات کیفی میوه، غلظت بهینه عناصر غذایی در برگ و میزان ترتیب نیاز تغذیه ای در باغات زیتون به شرح ذیل می باشد:

غلظت بهینه عناصر غذایی برای نیتروژن 1.67 ، فسفر 0.1 ، پتاسیم 1.67 ، آهن 169.87 ، روی 28.09 ، مس 4.24 ، منگنز 43.27 و بور35.87 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک گیاه بدست آمد.

میزان اهمیت نیاز تغذیه ای باغات زیتون بر اساس خصوصیات کیفی میوه به شرح زیر می باشد:

آهن< فسفر <پتاسیم <هیدروژن < رو ی < بور< منگنز

با عنایت به فرمول فوق نیاز عناصر غذایی از سمت چپ به راست کمتر شده و مشخص می گردد که بیشترین ارجحیت در نیاز به مصرف کودهای سولفات منگنز، اسید بوریک و سولفات روی بوده و کمترین نیاز کودی به سولفات مس و کلات آهن می باشد یعنی هنگام استفاده از کودهای شیمیایی به ترتیب اولویت ابتدا سولفات منگنز سپس اسید بوریک، سولفات روی، سولفات پتاسیم ، سوپر فسفات تریپل، سولفات مس، کلات آهن استفاده شود.

بر اساس خصوصیات کمی میوه، غلظت بهینه عناصر غذایی در برگ و میزان ترتیب نیاز تغذیه ای در باغات زیتون به شرح ذیل می باشد:

نیتروژن 1.38 ، فسفر 0.069 ، پتاسیم 1.69 ، آهن 499.5 ، روی 21 ، مس 5 ، منگنز 52.5 و بور 24.4 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک گیاه بدست آمد.

میزان ترتیب نیاز تغذیه‌ای باغات زیتون طارم بر اساس خصوصیات کمی میوه به شرح زیر است:

مس < بور < پتاسیم < روی < منگنز < آهن <نیتروژن

با عنایت به فرمول فوق مشخص می‌گردد که مصرف اوره، کلات آهن، سولفات منگنز، سولفات پتاسیم، نسبت به مصرف سوپر فسفات تریپل، اسید بوریک و سولفات مس ارجحیت دارد.

به‌طورکلی باید دقت نمود که در هنگام مصرف خاکی کودهای شیمیایی به همراه کود حیوانی پوسیده به‌صورت چال کود در اواخر اسفندماه در اطراف سایه‌انداز درخت به‌طرف داخل 3 الی 4 چاله با عنایت به سن درخت به عمق ۵۰ سانتی متر و عرض ۴۰ سانتی متر (محل فعالیت ریشه ها) حفظ شود و یک سوم از کود اوره و سایر کودهای مورد نیاز به همراه کود حیوانی پوسیده شده در داخل حفره ها ریخته شود و آبیاری گردد.

یک‌سوم دیگر از کود اوره را در اواخر خردادماه پس از ریزش گلبرگ‌ها و یک‌سوم باقیمانده از کود اوره را در هنگام سخت‌شدن هسته‌ها در مردادماه در سایه‌انداز درخت کوددهی شود و آبیاری گردد محلول‌پاشی عناصر کم‌مصرف ریزمغذی با غلظت ۵ در هزار در دو هفته قبل از باز شدن کامل گل‌ها و در هنگام سخت‌شدن هسته در مردادماه انجام گیرد پس از برداشت میوه در پاییز محلول‌پاشی اوره، سولفات روی و اسید بوریک با غلظت ۵ در هزار انجام شود.

• در هنگام محلول‌پاشی باید به نکات زیر دقت نمود:
• محلول‌پاشی صبح زود و یا اصل اشعه آفتاب شدید نباشد انجام شود
• هنگام محلول‌پاشی وزش باد شدید نباشد
• برای جذب بهتر عناصر غذایی از ماده مویان یا مایع ظرف‌شویی با غلظت دو در هزار استفاده گردد
• پس از محلول‌پاشی با حداقل فاصله زمانی آبیاری انجام شود