مقاله حاضر به بررسی خصوصیات مختلف پایه‌های مناسب، برای بادام می‌پردازد. در این مقاله، ویژگی‌های مهم و ضروری برای انتخاب و استفاده از پایه‌های بادام در کشت و تکثیر این درخت مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، روش‌های تکثیر بادام با استفاده از پایه‌ها و عوامل مؤثر در موفقیت این فرایند نیز مورد بحث قرار می‌گیرد.و به طور کامل به معرفی خصوصیات مهمی مانند مقاومت در برابر آفات و بیماری‌ها، تحمل به شرایط محیطی مختلف، سازگاری با خاک و توجیه اقتصادی پایه‌های بادام می‌پردازد.

این مقاله برای کشاورزان، باغداران و متخصصان حوزه بادام که به دنبال انتخاب پایه‌های مناسب برای کشت و تکثیر بادام هستند، ارزشمند است. با مطالعه این مقاله، خوانندگان می‌توانند بهترین روش‌ها و پایه‌هایی را که برای کشت و تولید بادام مناسب هستند، شناخته و از آن‌ها بهره‌برداری کنند.

بادام یکی از مهم‌ترین محصولات جنس پرونوس است که در حال حاضر بیشترین تولید تجاری خشکبار را به خود اختصاص داده است. یکی از مناطق مهم تولید بادام آسیای مرکزی و جنوب غربی است که شامل ایران، پاکستان، هند افغانستان، عراق، سوریه و تاجیکستان است. تکثیر بادام در بسیاری از کشورها و از جمله در کشورهای مذکور غالباً با استفاده از بذر صورت می‌گیرد. از سه دهه قبل با معرفی ژنوتیپ‌های بادام اصلاح شده و دیر گل و ژنوتیپ‌های خارجی سازگار با شرایط آذربایجان استفاده از ارقام پیوندی در احداث باغ‌های بادام بیش‌ازپیش رواج یافته است. میوه کاری مدرن و صنعتی امروزه مستلزم استفاده از پایه‌های اصلاح شده و سازگار با شرایط محیطی و تنش‌هاست نیمی از پیکره درخت را پایه تشکیل می‌دهد و بسیاری از صفات گلدهی، باردهی، رویشی، عمر درخت و تحمل آن به تنش‌های محیطی را تحت کنترل دارد؛ ولی در خصوص اصلاح پایه و معرفی پایه‌های مقاوم به آفات و امراض و بیماری‌ها کار تحقیقاتی کمتری در ایران انجام شده است. در این مجموعه خصوصیات پایه‌هایی که با بادام سازگاری پیوندی دارند بیان شده است.

تاریخچه:

درختان بادام از اول به‌صورت درختان بذری و بدون پیوند پرورش داده می‌شدند. پرورش بذری بیشتر در ایران، افغانستان ترکیه و باغ‌های قدیمی در مرکز سیسیل اسپانیا مراکش و یونان متداول بود. در این روش ازدیاد ۲ تا ۳ عدد بذر را در فصل زمستان به‌صورت کپه‌ای در محل اصلی می‌کارند. پس از رشد بذرها قوی‌ترین نهال نگهداری می‌شود. بر اساس منابع موجود آسیای مرکزی و غربی خاستگاه بادام در جهان است. سابقه کشت و کار بادام در چین تا ده‌هزار سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده می‌شود. برخی از گیاه‌شناسان بادام را بومی ایران می‌دانند. دلیل این ادعا شناسایی بیش از ۲۰ گونه وحشی بادام در ایران است. آنچه مسلم است از دیرباز پرورش این محصول در ایران متداول بوده و سپس از آسیا از طریق ایران به اروپا منتقل شده و از آنجا به سایر نقاط دنیا از جمله آفریقا و آمریکا راه‌یافته است. امروزه کشت و پرورش بادام را در کلیه مناطقی که بین عرض‌های ۳۰ تا ۵۵ درجه شمالی واقع شده‌اند و حتی در مناطقی نظیر آفریقای جنوبی آمریکای جنوبی و استرالیا نیز می‌توان مشاهده کرد عوامل محدودکننده در کشت بادام سرمای بهاره، مخصوصاً در دوره گل‌دهی است. در بعضی کشورهای مدیترانه بادام کاری به نواحی مرزی دریای مدیترانه و در زمین‌هایی که آبیاری نمی‌شوند محدود می‌شود. مناسب‌ترین شرایط برای کشت بادام مکان‌هایی است که آب‌وهوای آن از تیپ مدیترانه‌ای با زمستان‌های ملایم و تابستان گرم و بدون باران باشد. استفاده از پایه‌های گونه‌های دیگر نظیر آلو و گوجه، هلو دورگ های بین‌گونه‌ای بادام و سایرگونه های سازگار باعث شده است دامنه کشت آن در زمین و خاک‌های مختلف جهان توسعه یابد.

[gravityform id=”16″ title=”false” description=”false”]

پایه‌های بذری بادام

به‌منظور استفاده از پایه‌های بذری بادام در ایران اغلب از بذر نوعی بادام شیرین که پوست سفت دارد و به بادام سنگی معروف است استفاده می‌کنند. این نوع بادام درختی قوی و مقاوم به خشکی و سرما به وجود می‌آورد. گاهی نیز از بذرهای بادام تلخ به همین منظور استفاده می‌شود؛ زیرا بذر بادام تلخ در مقایسه با بذر بادام شیرین پس از کاشتن کمتر مورد حمله پرندگان جوندگان و برخی آفات دیگر قرار می‌گیرد.

پایه‌های بذری دارای ریشه عمیق قوی و نوعاً اصلی با انشعابات کم هستند. در خزانه شکل (۱) ریشه‌ها رنگ روشن دارند که با افزایش سن رنگ آنها تیره‌تر می‌شود پوست ریشه بادام نسبت به پایه‌های هلو روشن‌تر و نازک‌تر است.

ارقام بادام پیوند شده بر روی پایه‌های بذری بادام اغلب بعد از انتقال به زمین اصلی به علت حساس‌بودن به خشکی با مشکلاتی مواجه هستند. به همین دلیل انتقال نهال‌های بادام به محل اصلی در اوایل زمستان توصیه می‌شود. آزمایش‌ها نیز نشان داده است که انتقال در اوایل زمستان نتیجه‌بخش تر است. همچنین نهال‌های بذری بادام در برابر رطوبت زیاد و شرایط زهکشی ناقص نیز حساس است. در طی سال‌های اول بادام‌های پیوندی بر روی پایه‌های بذری نسبت به نهال‌هایی که بر روی پایه‌های رویشی پیوند شده‌اند، رشد کندتری دارند که در نتیجه باردهی آنها به تأخیر می‌افتد؛ اما با افزایش سن این قبیل درختان علاوه بر اینکه رشد زیادتری دارند عمرشان نیز طولانی‌تر می‌شود (شکل 2) البته هیچ تفاوت معنی‌داری روی زمان گلدهی یا زمان برگدهی درختان پیوندی حاصل از پایه‌های بذری بادام با سایر پایه‌ها مشاهده نشده است؛ بنابراین می‌توان گفت که نوع پایه بر روی زمان گل‌دهی و برگ دهی بادام تأثیر چشمگیری ندارد؛ ولی توصیه می‌شود برای دیر گل‌دهی ارقام بهتر است از ژنوتیپ‌های دیر برگ ده به‌عنوان پایه استفاده شود

‏از دیگر ویژگی‌های پایه‌های بذری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• پایه‌های بذری و وحشی بادام خاک‌های آهکی و همچنین خشک را تحمل می‌کنند. این پایه‌ها بهتر از ریشه هلو قادرند تنش را تحمل کنند (شکل ۳)، به‌ویژه وقتی که به پژمردگی دائم نزدیک می‌شوند؛ ولی به شرایط خیلی مرطوب بیشتر از پایه‌های هلو حساسیت دارند.
• پایه‌های بذری بادام به خاک‌های خوب زهکشی شده نیاز دارند و در مقابل رطوبت زیاد خاک خیلی حساس هستند حتی اگر خاک خوب زهکشی شده باشد اشباع موقتی خاک ناشی از بارندگی یا آبیاری می‌تواند سبب خسارت درختان بشود؛ اما ممکن است عکس‌العمل آنها در اثر حساسیت به گونه‌های فیتوفتورا پیچیده‌تر شود.
• پایه‌های بذری بادام نسبت به پایه‌های بذری هلو در مقابل زیادی بر و کلر تا حدودی مقاومت بیشتری دارند؛ اما به زیادی سدیم بسیار حساس هستند.

در نواحی نیمه‌خشک که حاصلخیزی کمتری دارند و مناطقی که به‌صورت دیم کشت می‌شود، بهتر است بذور بادام مستقیماً در محل باغ کاشته شود (شکل 4)برای کاشت بذر در باغ به ترتیب زیر باید عمل شود :

1. معمولاً در اواخر پاییز بذور به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس شود.
2. سپس سوراخ‌هایی به عمق ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر در خاک ایجاد شود.
3. . در هر سوراخ ۳ عدد بذر کاشته شود.
4. بهترین نهالی که از این سه عدد بذر به وجود می‌آید انتخاب شود و در اواخر تابستان همان فصل به‌وسیله پیوند جوانه یا در اواخر زمستان به‌وسیله پیوند شاخه عمل پیوند انجام شود.
5. بقیه نهال‌های بذری نیز حذف شوند.

‏

بذرهای بادام به عنوان پایه مانند تمامی روش‌های دیگر مزایا و معایبی دارد که عبارتند از:

(الف) مزایا

• بهتر از هلو تنش خشکی را تحمل می‌کند
• کلروز آهن در زمین‌های آهکی را تحمل می‌کند؛ اما به سدیم زیاد حساس است.
• تا حدودی به زیادی کلر و بر مقاوم است.
• درختان روی این پایه عمر طولانی دارند.

ب) معایب

• کم گیرایی در زمان جابه‌جایی به علت کمبود ریشه‌های مویی فرعی بنابراین توصیه می‌شود که در زمین‌های نیمه‌خشک و خشک با آب محدود بذر آن مستقیم در زمین اصلی کاشته شود.
• حساسیت به بیماری‌هایی که عوامل تولید آنها خاکزی هستند؛ مانند گال طوقه پوسیدگی طوقه قارچ عسلی ریشه بلوط و تا حدودی بیماری ورتیسیلیوم که در شرایط خیلی مرطوب بیشتر از پایه هلو حساسیت دارد.
• حساسیت زیاد باعث می‌شود نماتدهای زگیل ریشه و زخم ریشه ایجاد شود.

پایه‌های بذری هلو

می‌توان از پایه‌های بذری هلو برای بادام استفاده کرد. درختان روی پایه‌های بذری هلو رشد بیشتری دارند؛ به همین دلیل زودتر بار می‌دهند. همچنین این پایه‌ها دارای مشخصات زیر هستند:

• پایه‌های بـذری هلـو قـدرت یکنواخت‌تری دارنـد، دوام آنها در حیـن انتقال  بیشتـر اسـت؛ ولـی برای خاک‌های آهکی و خشـکی مناسـب نیسـتند.
• در شرایط خنک‌تر در زمین‌ها با خاک‌های نسبتاً، اسیدی این پایه‌های به پایه‌های بذری بادام ترجیح دارند.
• سیسـتم ریشـه هلو در مقایسـه با ریشه‌های بادام تا حدودی سـطحی اسـت،  امـا دارای تعـداد زیادی ریشه‌های کوچک‌تر اسـت. 
• ریشه‌های هلـو در خاک‌های متراکم تا عمق 1.8 تا 3 متری نفـوذ میکنند،  ولـی درصـد زیـادی از ریشـه ها به صـورت گسـترده در 90سـانتیمتری زیـر خـاک  متمرکزمیشـوند.  
• ایـراد مهـم پایه‌های بـذری هلـو حساسـیت زیـاد آنهـا بـه کلروز اسـت که  به همیـن دلیـل از کاشـت آنهـا در خاک‌های بسـیار آهکـی بایـد خودداری کـرد.
• نهال‌های بذری هلو به گال طوقه، ورتیسـیلیوم، قارچ ریشـه بلوط(آرمیالریا) و پوسیدگی ریشه و طوقه (فیتوفتورا) مقاوم نیستند. 
• لاین‌های مختلفـی از هلـو کـه به‌عنوان پایـه مورداسـتفاده هسـتند و در  کشـورهای اروپایـی تولید شده‌اند، به نماتد مقاوم اسـت که از جملـه آنها می‌توان  بـه نـام نما گارد، نمـارد و پایه‌های بـذری هلـوی لاول اشـاره کرد. 

مشخصات رشد ارقام بادام بر روی پایه‌های هلو 

ارقـام پیونـدی بـر روی پایه‌های بـذری هلـو در مقایسـه بـا درختـان حاصل از  پیونـد بـر روی پایه‌های بـذری بـادام قـوی هسـتند و رشـد بیشتـری می‌کنند. به  همیـن دلیـل، این نـوع درختان زود به مرحله باردهی می‌رسند و در سـنین جوانی  محصـول می‌دهند. علاوه بـر این، بقـای درختان بـادام در مرحلـه انتقـال از خزانه  بـه زمیـن اصلـی بـر روی پایه‌های هلـو خیلـی زیاد اسـت. مطالعـات پژوهشـگران  نشـان دادهاسـت کـه درختـان بـادام بـر روی پایه‌های هلـوی نمـاگارد (حداقل در  برخـی از مناطـق) در مقایسـه بـا درختـان بـر روی پایه‌های هلـوی لـوول پربارتر و بزرگ‌تر هسـتند؛ بنابراین انتخـاب رقـم هلـو یـا ژنوتیپ‌های بومـی و بـذری آن از نظـر سـازگاری پیونـدی، باردهـی و درصـد جوانه‌زنی بذر بـرای تولید پایه بادام باید حتماً بررسـی شـود.  

سازگاری با شرایط خاک  

نهال‌های بـذری هلـو بـه خاک‌های آهکـی و خشـک حسـاس هسـتند و در اسـیدی شـرایط کشـت آبـی که خـوب زهکشـی شده‌اند و دارای خاک‌های نسبتاً اسیدی هسـتند، بهتریـن عملکـرد را دارنـد. همان‌گونه که قبلاً بـه آن اشاره شـد، پایه‌های بـذری هلـو در مقایسـه بـا پایه‌های بـذری بادام حساسـیت بیشتری به زیـادی بر و کلـر از خـود نشـان می‌دهند؛ امـا ممکن اسـت در مقابل زیادی سـدیم تـا حدودی  مقـاوم باشـند. بااین‌حال نهال‌های بـذری هلو مقاومت یـا تحمل خیلـی زیادی در  برابـر هریـک از این شـرایط ندارند. 

سازگاری پیوندی 

ارقام بادام عموماً بـا پایه‌های بـذری هلـو سـازگاری خوبـی نشـان داده‌اند و بسیاری از ارقـام در محـل پیوند رشـد بیشتـری دارند که هیچ‌گونه مشـکل خاصی  پدید نمی‌آورد. 

پایه‌های دورگ هلو و بادام 

اخیراً از ایـن پایه‌ها بیشتـر از پایه‌های بذری هلو و بـادام در باغ‌های تجارتی اسـتفاده می‌شود. در اروپـا، تولیدکننـدگان نهـال از دورگ هلـو و بـادام (677GF) به ‌سبب برخورداری از پدیده هتروزیس در صفات مطلوب، قدرت رشد و سازگاری با خاک نسـبت به والدین خود بیشتر اسـتفاده می‌شود. این رقم به‌عنوان اولین پایه  دورگ هلو و بادام در اواسـط دهه 1940 به‌صورت تصادفی در فرانسـه و در مناطقی  که دارای خاک‌آهکی بودند، شناخته شد و پس از آن، هانسن 2126 و هانسن 536، Nickels، 557GF، GN از جمله پایه‌هایی هستند که توسط مراکز تحقیقاتی کشورهای مختلف تولیدشده‌اند. شایان ذکراست در همین راستا در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شـرقی، ایسـتگاه تحقیقات باغبانی سـهند نیز دورگ هلو و  بـادام بـه شـماره 314HS (دورگ بـادام رقم سـهند با هلـوی بذری محلـی) پس از  15 سال بررسی انتخاب شده و به‌دست‌آمده است که مراحل نهایی تحقیقات خود را سپری می‌کند و به باغداران و تولیدکنندگان عزیز معرفی خواهد شد. خصوصیات درخت، میوه و هسته این دورگ ها در شکل‌های زیر آورده شده است. شکل‌های(5 و6).

مشخصات رشد سیستم ریشه
سیسـتم ریشـه هیبریدها به طور مشـخص از سیسـتم ریشـه پایه‌های بذری هلو و بـادام بسـیار قویتـر و بزرگتـر اسـت و از ریشـه‌های عمیقی برخوردار هسـتند و وضـع اسـتقرار آنهـا در خـاک خـوب اسـت؛ امـا در سیسـتم ریشـه کلون‌هـای
مختلـف حاصـل از ایـن هیبریدهـا تفاوتهـای چشـمگیری مشـاهده شده‌اسـت. مثال ریشـه‌های 677GF مشـابه هلو برخلف آنهایی که ریشـه‌های باریک و نسـبتا غیرمنشـعب دارنـد، اغلـب به‌صورت افقی توسـعه پیدا میکند. همین طـور پایه‌های
»هانسن 2168« به این شکل‌است، ولی در کل هریک مشخصات ویژه خود را دارند.

شکل-5 درخت و میوه 314HS (دورگ هلو و بادام ) در ایستگاه تحقیقات باغبانی سهند

شکل-6 میوه درخت 314HS دورگ هلو و بادام و مقایسه آن با 677GF و 312HS

مشخصات رشد تاج درختان

 رشد تاج درختان پایه های دورگ هلو و بادام دارای مشخصات زیر است:

• درختان پیوندشـده بر روی پایه‌های هیبرید هلو – بادام ترکیبی از مشـخصات  هریـک از والدین را از خود نشـان می‌دهند.  
• پایه‌های بادام سیستم ریشه‌ای عمیق و عمر طولانی دارند و با خاک‌های آهکی و خشک سازگارند. 
• خصوصیات پایه‌های مناسب بادام در شرایط مختلف آب‌وهوایی 
• پایه‌های بـذری هلـو رشـد قـوی و گیرایـی بهتـری بعـد از انتقـال بـه زمین  زودبازده هسـتند؛ اما آنچه مسـلم اسـت این اسـت که درختان اصلی دارند و نسبتاً بـر روی پایه‌های هیبریـد هلـو و بـادام قوی‌تر از هر دو والدینشـان هسـتند. 
• درختان بر روی پایه‌های هیبرید هلو و بادام دارای اندازه بیشتری هستند. 
• گلدهـی درختـان پیوندی بر روی پایه‌های بذری هیبریـد با درختان پیوندی بـر روی بـادام یـا هلـو هم ‌زمـان اسـت؛ امـا زمـان رسـیدن میـوه درختـان بـر روی  پایه‌های هیبریـد دیرتـر اسـت (که ایـن دیرتر بـه معنـای از چند روز تـا یک هفته  یـا بیشتـر اسـت) کـه نشان‌دهنده قوی‌بودن ایـن پایه‌هاست.
• برگ‌های درختـان بـر روی پایه‌های هیبریـد در پاییز دیرتـر ریزش می‌کنند.  به‌طوری‌که ممکـن اسـت درختـان در نواحی‌ای کـه یخ‌بندان زودرس پاییـزه  وجود دارد، به‌اندازه کافـی مقاوم نشـوند.  

درختـان، بـادام پیوندشـده بر روی این پایه‌ها در شـرایط آبیـاری و در خاک‌های  مرغـوب ممکـن اسـت بیـش از حد رشـد کننـد؛ بنابراین در چنین شـرایطی دقت  در تربیـت درختـان در مراحـل اولیه رشـد از نظر انتخاب شاخه‌های اصلـی به‌ویژه به‌منظور جلوگیری از تراکم زیاد شاخه‌ها، و بعداً شکسـتن آنها حائز اهمیت اسـت.

سازگاری با شرایط خاک 

پایه‌های هیبرید هلو – بادام با شرایط خاکی زیر سازگاری دارند: 

• پایه‌های هیبرید هلو – بادام در خاک‌های آهکی، خشک و خوب زهکشی ‌شده و در جاهایی که درختان آبیاری نمی‌شوند، سازگاری خوبی دارند. 
• درختـان پیونـدی بـر روی پایه‌های هیبریـد در برابر تنش‌های رطوبت خاک  طی دوره طولانی برداشـت مقاوم هسـتند.  
• پایه‌های هیبریـد هلـو – بادام بـرای ارقام کند رشـد، ضعیف و به‌ویژه آنهایی  کـه دیرتر بالغ می‌شوند، مفید هسـتند.  
• همچنین وضع استقرار ریشه این پایه‌ها در شرایط مختلف عالی است. 
• تجربـه نشـان دادهاسـت کـه هیبریـد هلـو – بـادام نسـبت به بـادام، سـدیم و  نسـبت بـه هلـو، کلـر کمتـری را جـذب می‌کند.  
• درختـان بـر روی ایـن پایه‌ها بهتـر از پایه‌های هلـو، به‌ویژه اگـر به‌جای  درختـان هلـو واکاری شده باشـند، رشـد می‌کنند.

   نکته: 

کلون‌های مختلـف و پایه‌های بذری بـه رطوبت در خاک‌های سـنگین  حساسـیت زیـادی از خـود نشـان می‌دهند؛ امـا کلـون 677GF در اروپا  مثـل پایه هلـو سـازگاری خوبی بـا رطوبـت خاک داشـته اسـت. درختان  به علـت رشـد دیر وقتشان تـا حـدودی در پاییز بـه آب‌گرفتگی حسـاس  هسـتند، ولـی در زمسـتان خیلی متحمل هسـتند. 

ازدیاد 

دو روش بـرای ازدیـاد هیبریدهـای هلو – بادام در خزانه وجـود دارد که عبارت‌اند  از: روش جنسـی و روش غیرجنسـی. در ادامه این دو روش توضیح داده می‌شود.

• روش جنسـی: در روش جنسـی، گونه‌های مـادری را در یک بـاغ برای تولید  بـذور دورگ بـا هـم می‌کارند. طـی سال‌های متمـادی از ارقـام مختلف بـرای این  امـر اسـتفاده شده است. بـذور هیبریـد از طریـق دگـر گرده‌افشان بین رقـم بادام  خـود ناسـازگار و هلـو در شـرایط کاملاً مجزا تولید می‌شود. سـپس بـذور هیبرید  تولیدشـده در خزانـه را به‌صورت ردیفـی می‌کارند و نهال‌های بـذری بـادام از  سـایر نهال‌های حاصـل از بـذور هیبریـد جـدا و حـذف می‌شوند. نهال‌های بذری  هیبریـد هلـو – بادام از روی رشـد قوی، شکل متوسـط برگ و طول متوسـط دمبرگ  قابل‌شناسایی هستند. 
• غیرجنسـی: در روش تکثیـر غیرجنسـی نهـال از طریـق قلمه، ریـز ازدیادی و کشت بافت در آزمایشگاه تولید می‌شود. نهال‌هایی که از این طریق به دست می‌آیند نسـبت بـه گیاهـان حاصـل از روش معمولـی، در خزانـه سیسـتم ریشـه متفاوتـی  دارنـد؛ امـا بعـد از انتقـال بـه مزرعـه در سیسـتم ریشه‌ای تفاوتـی دیده نمی‌شود. 

آلو و گوجه 

از ایـن پایه‌ها در مناطقـی اسـتفاده می‌کنند کـه دارای بافـت خـاک سـنگین  یـا زهکشـی ناقـص هسـتند، یـا در مناطقی کـه احتمـال آلودگـی بیمـاری قارچی آرمیالریـا وجود دارد، آن هـم بـه تعـدادی محـدود و بـرای درختـان بادامـی که  سـازگاری پیونـدی بـا این‌گونه گیاهـی دارنـد. در اروپا به دلیـل وجـود آب زیاد و  احتمـال خفگـی ریشـه از آلو و گوجـه در برخی مناطـق به‌عنوان پایه رویشـی بادام  اسـتفاده می‌شود و GF8-1 پایـه دیگـری اسـت که مشـابه ماریانا 2624 اسـت و از  آن اسـتفاده می‌شود. 

مشخصات رشد سیستم ریشه 

نهال‌ها در خزانـه سیسـتم ریشه‌سطحی و پهنـی دارنـد و درختـان حاصل از  آنهـا نیـز ریشه‌سطحی دارنـد و اغلـب وضع اسـتقرار ریشـه آنها ضعیف اسـت.  بـرای برطرف‌کردن ایـن خصوصیـات می‌توان پیونـدک را در ارتفـاع نسبتاً بالایی پیوند زد تـا کشـت عمیق بتوانـد ایـن مشـکل را کاهش دهد. 

مشخصات رشد و سازگاری با خاک  

کاهـش عملکـرد درختـان بـادام بـر روی پایه‌های آلـو را می‌توان به‌وسیله سیستم کشت متراکم و نزدیک به یکدیگر جبران کرد. دوره باردهی درختان بر روی این پایه‌ها کوتاه‌تر از پایه‌های دیگر است، گرچه در این مورد آزمایش‌های کوتاه‌مدتی صورت گرفت. از حیث سازگاری با خاک در مناطقی که بافت خاک خیلی سنگین و زهکشـی ناقص اسـت یا به طور متناوب آب‌گرفتگی بروز می‌کند، به‌جای پایه‌های بذری بـادام و هلـو بایـد از ماریانـا 2624 بهعنـوان پایـه برای درختـان بادام که سـازگاری  پیونـدی بـا ایـن گونـه گیاهی دارند، اسـتفاده کـرد. ولی ایـن نوع پایهها ریشـههای  نسبتا سـطحی دارنـد و در برابـر خشـکی مقـاوم نیسـتند و در طـول تابسـتان در نواحـی خشـک بـه آبیـاری منظـم و کافـی نیـاز دارنـد. بنابرایـن در کل بـرای اکثر  خاکهـای ایـران کـه بـا کم آبی مواجه هسـتند و مشـکل زهکشـی هم ندارنـد، این  پایـه توصیه نمیشـود. 

زردآلو 

ایـن پایـه در اسـتفاده بـرای ارقام بادام اغلب در سـال نخسـت در خزانـه، علائم  ناسـازگاری به‌خصوص شکسـتن محل پیوند را نشـان می‌دهد. این پایه ممکن اسـت به‌ندرت با برخی ارقام بادام سـازگاری داشته باشـد؛ هرچند در کل در نهالستان‌های کشور استفاده از زردآلو به‌عنوان پایه برای بادام ممنوع است. 

گونه‌های وحشی بادام 

از انواع گونه‌های وحشی بادام که در آسیای غربی و مرکزی تا جنوب شرقی اروپا یافـت می‌شوند، می‌توان به پرونـوس فنزلیانا، پرونوس آرجنتیـا، پرونوس بوکاریکا و پرونوس تانجوتیکا اشاره کرد. چون اینها قرابت نزدیکی با بادام دارند، به نظر میرسد که مشخصات یکسانی داشته باشند. تعداد کمی از این‌ها به‌عنوان پایه مورد آزمایش قرار گرفته اسـت، ولی درصورتی‌که مطالعات سـازگاری پایه و پیوندک در این زمینه انجام گیـرد، می‌تواند به‌عنوان منبعـی بالقوه و قوی از ژرم پلاسـم پایه (شکل 7) را  بـرای شـرایط آب‌وهوایی و کم‌آبی موجود در کشـور فراهم کند. 

شکل-7 مقایسه سیستم ریشه بادام اهلی و بادام وحشی

مطالعـات اولیـه نشـان دادهاسـت کـه در ایـران دو مشـکل عمده وجـود دارد که  سـبب شده اسـت از بادام‌های وحشـی اسـتفاده نشـود. این مشکل‌ها به شـرح زیر است: 

• وجود اختلاف رشد اقطاری بین پایه و پیوندک است.  
• مشـکل انتقال نهال‌های تولیـدی از خزانـه بـه بـاغ به علت وجود ریشه‌های  بسـیار عمیق در اکثـر آنها.  

بااین‌حال گونـه فنزولیـا کـه در کوه‌های آذربایجـان و اسـکوپاریا کـه در کوه‌های اسـتان فارس وجود دارد، توسـط ارقام زراعی پیوندشده و استفاده می‌شود. شکل‌های 8 و 9 باغ‌های بادام را نشان می‌دهد که ارقام تجاری روی بادام وحشـی اسـکوپاریا در منطقه داراب اسـتان فارس پیوند شـدند و بیش از یک دهه اسـت که محصول آنها برداشـت می‌شود. به‌هرحال برای اسـتفاده از گونه‌های وحشـی بادام در سطح تجاری باید مطالعات سازگاری پیوند بین پایه و پیوندک انجام گیرد.

شکل-8 بادام زراعی پیوندشده روی پایه بادام وحشی در ارتفاعات استان فارس و میزان سازگاری پیوندی دو گونه 

شکل-9 ارتفاعات منطقه داراب از استانفارس که ارقام تجاری بادام روی ارقام وحشی بادام پیوند شده و سازگار با شرایط دیم و کم آبی هستند.

خلاصه 

در باغبانـی و میـوه کاری مـدرن اهمیـت پایه پیونـدی و پایه مورداستفاده برای  درختان میوه به‌اندازه نوع رقم و در برخی مواقع بیشتر از خود رقم و قسمت هوایی درخـت مهـم اسـت و در عملکـرد و عمـر درخـت نقش بسـیار حیاتی ایفـا می‌کند.  در زمـان احـداث بـاغ بسـته به شـرایط آب‌وهوایی، مشـخصات خـاک و کیفیت و میزان آب موجود باید پایه مناسـب انتخاب شـود. به‌عنوان‌مثال در نواحی خشـک و نیمه‌خشک کـه حاصلخیـزی خـاک کمتری دارنـد، گونه بـادام زراعـی و گونه‌های  وحشـی بـادام که سـازگاری پیوندی دارنـد، مناسب‌ترین پایه می‌توانند باشـند. در  کشـت آبـی نهال‌های پیونـدی در خزانـه تولیـد شـده و بـه بـاغ منتقل می‌شوند؛  ولی در شـرایط دیـم و کم‌آبی معمولاً بدین ترتیب است که بذور بادام مستقیماً در محـل بـاغ کاشـته می‌شود و بهتریـن نهالـی کـه از ۳ عـدد بـذر کاشته شـده در هر چاله به وجود می‌آید، قوی‌ترین و سالم‌ترین انتخاب شـده و در تابستان به‌وسیله پیونـد جوانـه یـا در زمسـتان به‌وسیله پیونـد شـاخه عمـل پیونـد انجام می‌شود. بقیـه نهال‌های بذری نیز حـذف می‌شوند. در مناطقی که خاک حاصلخیز اسـت و مشکل آب وجود نداشته باشد می‌توان از پایه‌های هلو، آلو، به‌خصوص دورگه‌ای هلو و بادام نظیر GN، 677GF برای ارقام تجاری بادام استفاده کرد. 

امیدواریم که این مقاله برای علاقه‌مندان به کشت بادام و ارتقای عملکرد آن در شرایط مختلف مورد استفاده قرار گیرد و به تحقیقات و کشاورزان در این حوزه کمک کند. لطفا نظرات خود را با ما از طریق فرم زیر به اشتراک بگذارید.

با مطالعه مقاله بالا شما باید بتوانید به سؤالات زیر پاسخ بدهید:

• پایه‌های سازگار با بادام کدام است؟ 
• آیا خصوصیات رویشی پایه‌های بادام را می‌دانید؟ 
• کدام پایه برای کشت بادام در شرایط کم‌آبی مناسب‌تر است؟
• در خاک‌های حاصلخیز کدام پایه‌ها برای بادام مناسب است؟
• پایه‌های دورگه‌ای هلو و بادام چه مزیتی به والدین خود دارند؟
• بهترین روش کاشت بادام در اراضی شیب‌دار و دیم چیست؟