آنچه در این مقاله خواهید خواند:
تولید نهال زیتون در اکثر مناطق دنیا به‌وسیله روش‌های غیرجنسی صورت می‌گیرد؛ زیرا تولید از طریق جنسی که با استفاده ایجاد تفرق صفات گیاهانی را به طور کامل شبیه گیاهان مادری باشند به وجود نمی‌آورد. جهت ازدیاد جنسی درخت زیتون به شکل زیر عمل میشود:
ازدیاد جنسی درخت زیتون
زمان جمع‌آوری بذور بهترین زمان موردنیاز برای اواخر شهریورماه تا اواخر مهرماه است که میوه در مرحله تغییر رنگ سبز به زرد است.
روش‌های آماده‌سازی بذور
روش قدیمی:
در این روش گوشت میوه‌های به‌دست‌آمده را جدا کرده و سپس لایه چربی موجود روی پوست چوبی را با ساییدن در ماسه و یا برس زدن حذف می‌کنیم و سپس به مدت دو الی سه روز در آب شسته و پس از خشک‌کردن در سایه و ضدعفونی‌کردن در بستر کشت می‌کنیم در این روش جوانه‌زنی بذر ۴ الی ۵ ماه طول می‌کشد.
روش جدید:
در این روش مانند روش بالا ابتدا قسمت گوشتی و سپس لایه‌نازک چربی روی بذر را برداشته و سپس به مدت دو ماه در دمای ۵ الی ۱۰ درجه سانتیگراد و با قراردادن در ماسه مرطوب و یا گذاشتن در محل تاریک اقدام به سرمادهی بذور می‌کنیم
کاشت بذر
کشت در فضای آزاد
در اقلیم‌هایی که زمستان‌های سختی دارند می‌توانند بذور را در فضای آزاد کشت کرد که این بذور در زمستان‌ها با پوشش‌های نایلونی و در تابستان‌ها به‌وسیله سایه‌بان‌های محافظت می‌شوند جهت کشت بذور در فضای آزاد نهالستان‌ها را به عمق ۳۰ سانتیمتر شخم زده و با ایجاد جوی و پشته اقدام به کشت بذر به فاصله ۵ سانتیمتر از هم روی پشته می‌کنیم که این فاصله پشته‌ها نیز ۶۰ الی ۵۰ سانتیمتر است. سپس پس از کاشت آن را آبیاری می‌کنیم لازم به یادآوری است که استفاده از کود حیوانی به میزان ۲۰ تن در هکتار برای نهالستان‌ها پیش از کشت بذور مفید است.
کاشت در بستر گلخانه
در این روش با ایجاد خطوط موازی به فاصله ۱۰ سانتیمتر در بستر بذور به فاصله ۵ سانتیمتر از هم در بسترهای پرلیت یا ورمی‌کولیت کشت می‌کنند و روی آنها را با خاک سبک می‌پوشانند و آبیاری می‌کنند پس از جوانه‌زنی و در مرحله ۴ تا ۶برگی به گلدان‌های نشایی، ترکیب خاک زراعی +ماسه+کود حیوانی منتقل کرده و زمانی ارتفاع نهال‌ها به ۱۵ تا ۱۹ سانتیمتر رسیده به گلدان‌هایی با قطر ۱۵ سانتیمتر با ارتفاع ۲۵ الی ۳۰ سانتیمتر جهت پیوند انتقال می‌دهند.
کشت در گلدان
در این روش ساده‌تر آن است که از همان ابتدا بذرها را در داخل گلدان‌های بزرگ کاشته که این گلدان‌ها دارای ترکیب به نسبت مساوی خاک زراعی ماسه و کود دامی هستند و پس از رسیدن به مرحله ۸ تا ۱۲برگی در همان جا پیوند زده می‌شوند.
بهترین تجربه خرید نهال درخت را، دربازار آنلاین نهالیاب تجربه کنید. نهالیاب با ارائه مجموعه‌ای گسترده از نهال‌های متنوع و با کیفیت، به شما امکان می‌دهد انتخابی مناسب برای باغ یا فضای سبز خود داشته باشید.
ازدیاد غیرجنسی زیتون
ازدیاد غیرجنسی به دو روش صورت می‌پذیرد روش مستقیم و روش غیرمستقیم در روش مستقیم از اندام‌های رویشی گیاه استفاده میشود؛ ولی در روش غیرمستقیم ابتدا بذر زیتون را کاشته و سپس بر روی نهال‌های به وجود آمده پیوند انجام می‌دهند.
روش مستقیم:
در این روش از قلمه‌های خشبی، غده بن، پاجوش و پاجوش‌های ریشه‌دار استفاده میشود.
- قلمه‌های خشبی:
یکی از ساده‌ترین روش‌های ازدیاد رویشی قلمه خشبی است که هم تهیه آنها به‌آسانی صورت‌گرفته و هم به‌سادگی آسیب نمی‌بینند. از دیگر مزایای قلمه‌های خشبی امکان حمل آن به نقاط دوردست است و همچنین جهت ریشه‌زایی نیاز به ابزار ویژه ندارند. میزان ریشه‌زایی قلمه‌ها بستگی به سن شاخه‌های دارد که قلمه‌ها از آن گرفته شده است گرچه میتوان از شاخه‌های یک‌ساله قلمه‌های بسیاری تهیه کرد؛ اما شاخه‌های یک‌ساله دارای ریشه‌زایی اندکی هستند؛ بنابراین می‌بایست از شاخه‌های چهار یا پنج‌ساله قلمه تهیه کرد؛ زیرا این شاخه‌ها دارای توان بیشتری برای ریشه‌زایی هستند اگر هدف از تولید قلمه‌ها استفاده آنها در همان منطقه باشد میتوان آنها را در خزانه کاشته و پس از ریشه‌دار شدن به همراه مقدار خاک به محل اصلی انتقال داد؛ اما اگر هدف از تولید قلمه‌ها انتقال آن به نقاط دوردست باشد می‌بایست قلمه‌ها در داخل گلدان‌های پلاستیکی به‌اندازه مناسب ریشه‌دار کرد و پس از رسیدن به‌اندازه کافی نسبت به انتقال آنها اقدام نمود اندازه قلمه‌های مورداستفاده در کشورهای مختلف، متفاوت است در برخی از کشورها از قلمه‌هایی به قطر ۶ تا ۱۲ سانتی‌متری ارتفاع ۳ متر نیز استفاده میشود. زمان کاشت قلمه‌ها اواخر زمستان پس از انجام هرس است به‌طوری‌که قبل از شروع گرمای تابستان در اواخر بهار ریشه‌دار می‌شوند. گاهی اوقات در پای قلمه‌ها خاک را به‌صورت مخروطی می‌ریزند که این امر باعث میشود رطوبت خاک حفظ شود. از دیگر اندازه‌های قلمه‌های مورداستفاده میتوان به قلمه‌هایی با قطر ۳ تا ۵ سانتیمتر و طول ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر نام برد. قلمه‌هایی با قطر ۳ تا ۵ سانتیمتر ارتفاع ۵۰ تا ۲۵ سانتیمتر نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
که این قلمه‌ها به‌صورت افقی در ته بستر خزانه قرار داده شده و روی آنها با مخلوطی از ماسه یا پیت و ماسه پوشیده میشود نکته‌ای که در مورد قلمه‌های خشبی می‌بایست رعایت شود این است که این قلمه‌ها از درختان مادری سالم که زیر نور کامل آفتاب قرار داشتند گرفته شود.
همچنین قلمه‌ها نباید از شاخه‌هایی که دارای رشد زیاد بوده و یا از شاخه‌هایی که رشد اندکی دارند گرفته شود این قلمه‌ها می‌بایست از نقاطی از درخت که شاخه‌ها رشد مطلوب و متعادلی دارند تهیه شود معمولاً بهترین زمان قلمه گیری از اواسط اسفند تا اواخر فروردین یعنی قبل از شکوفه دهی درختان و اواخر شهریور تا اواسط آبان‌ماه یعنی قبل از به خواب‌رفتن درختان است.
غده بن
غده بن برآمدگی است که در نقاطی که حرکت شیره نباتی به دلایل خاص کند میشود به وجود می‌آید که این برآمدگی معمولاً در پایین‌تنه گیاه در منطقه خروج ریشه‌ها به وجود می‌آید در این قسمت در اثر خمیدگی آوندها جریان شیره نباتی کندتر میشود و در نتیجه سلول‌های کامبیوم این قسمت تغذیه بیشتری انجام می‌دهند و میزان تقسیم سلولی در آنها بیشتر شده و در نهایت بافت پارانشیمی غده بن تشکیل میشود به دلیل تجمع مواد نشاسته‌ای در این غده‌ها ترک‌های به وجود می‌آید که معمولاً باریشه‌های نابجا همراه است.
این روش در سطح اقتصادی عملی نمی‌باشد؛ زیرا به علت صدمه‌ای که به هنگام جداکردن از تنه درخت به درخت وارد میشود استفاده از این روش را محدود به مصرف شخصی کرده است معمولاً غده‌هایی که برای کاشت در خزانه مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم وزن داشته و غده‌هایی که برای کاشت مستقیم در محل اصلی مورداستفاده قرار می‌گیرند باید یک کیلوگرم وزن داشته باشند.
ریشه جوش‌ها:
بر روی ریشه گیاه زیتون جوانه‌های نابجایی گاهی رشد کرده و تولید ریشه و شاخه می‌کند که به آنها ریشه جوش گفته میشود اگر این ریشه جوش‌ها را به همراه مقداری ریشه از درخت جدا کرده و در محل دیگری بکاریم قابلیت تولید نهال دیگری را پیدا می‌کند همچنین ریشه جوش‌ها در مکان خود بهترین گزینه برای جوان‌سازی درختان مسن و با درختانی که بر اثر سرما یا باد ازبین‌رفتن است. بدین ترتیب درختانی که از بین رفته‌اند را کف برکرده و سپس به ریشه جوش‌ها اجازه رشد می‌دهند البته از معایب ریشه جوش‌ها میتوان به دوره نونهالی طول آن اشاره کرد و معمولاً هم نمی‌توان باریشه جوش‌ها باغ‌های یکنواخت ایجاد کرد.
پاجوش‌های ریشه‌دار:
هرگاه بخواهیم برای ازدیاد زیتون از پاجوش استفاده کنیم، بهتر آن است که پاجوش هارا ریشه‌دار کرده سپس از محل جدا کنیم؛ زیرا استقرار پاجوش‌های ریشه‌دار در زمین بهتر از پاجوش‌های ریشه‌دار نشده است. برای ریشه‌دار کردن پاجوش‌ها بهتر است در محل انشعاب پاجوش‌ها لایه‌نازکی از خاک ریخته تا محل آن را بر روی تنه بپوشاند که بدین ترتیب تعدادی ریشه نابجا به وجود می‌آید که به آن پاجوش‌های ریشه‌دار گویند البته برای آسان ریشه‌دار شدن پاجوش‌ها میتوان از حلقه زنی و پوست برداری نیز استفاده کرد.
روش غیرمستقیم
پیوند نهال بذری
در این روش برای تولید گیاه زیتون ابتدا بذور زیتون را کاشته و سپس بر روی آن پیوند می‌زنند که برای کاشتن پایه مناسب می‌بایست از بذور درشت استفاده شود گرچه بذور درشت پتانسیل جوانه‌زنی کمتری دارند؛ ولی پوست نهال‌های تولید شده آنها قابلیت بیشتری برای پیوند دارد.
برای انجام این کار پس از جداکردن گوشت از هسته جهت نفوذ بهتر آب در داخل هسته بذور را به مدت ۱۰ تا ۶۰ دقیقه در محلول سود یک تا سه درصد قرار داده تا چربی موجود برای بذور برطرف شود سپس جهت شکستن دوره رکود و سرمادهی بذر را در زیر شن در معرض هوای سرد قرار می‌دهند جهت افزایش قدرت جوانه‌زنی معمولاً بذور را به مدت ۵ تا ۶ روز در آب گرم ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتیگراد قرار داده میشود و سپس در زیر شن به مدت ۲۰ تا ۲۵ روز قرار داده میشود اصولاً درصد جوانه‌زنی بذر بزرگ زیتون پایین است.
اگر بذور زیتون به مدت یک ماه در معرض آب جاری (15 تا 20 لیتر در ساعت) قرار دهیم در این صورت جوانه زنی بذور تا ۱۰۰ درصد افزایش می‌یابد زمان مناسب کاشت بذر زیتون در اواخر مرداد تا اواسط شهریورماه می باشد بدین ترتیب عمق کاشت را یک تا دو سانتیمتر در نظر گرفته و در هر متر مربع دو و نیم تا سه کیلو بذر کاشته می شود بذور پس از کاشت با دو سانتیمتر شن ضدعفونی شده، پوشانده میشود و مرتباً می بایست آبیاری کردند با حفظ رطوبت کافی و نور و گرمای مناسب بذور قادرند ظرف یک ماه پس از کاشت در خزانه جوانه بزنند زمان انتقال بذوربه خزانه دوم هنگامی است که چهار تا پنج جفت برگ در نهال ظاهر شود. که در خزانه دوم روی ردیف های با فاصله ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متر و با فاصله ای حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر ازهم کشت میشود در صورت محافظت کافی در سال‌های بعد نهال های جوان به ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتیمتر می‌رسد که قطر آن ها نیز در محدوده ۵ میلیمتر میشود که آماده پیوند زدن می باشد.(ضخامت آنها اندازه یک مداد میشود) برای پیوند نهال ها نیز از پیوند هایی نظیر پیوند تاجی، شکمی یا اسکنه میتوان استفاده نمود اگر عمل پیوند درست انجام شود و پس از ۱۵ روز جوش خورده و هنگامی که پیوندک ها به طول ۲۰ سانتیمتر رسیدند نهال های خیلی ضعیف حذف و بقیه حفظ می شوند.
درصورتی‌که نهال‌های پیوندی از لحاظ تغذیه و سایر عوامل مورد مراقبت کافی قرار گیرد در اسفند همان سال ارتفاع نهال‌های پیوندی به ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر خواهد رسید که در این زمان میتوان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد در هنگام انتقال نیز باید مراقب بود تا خاک دور ریشه‌ها نریزد یا اگر ریشه‌ها قطع شده و کاهش‌یافته با ایجاد هرس تعادل اندام هوایی با ریشه ها حفظ شود.
ازدیاد زیتون از طریق روش های مدرن
در اثر زیاد زیتون از تکنیک‌های جدید ازدیاد میتوان دو روش پیوند قلمه‌های ریشه‌دار و ازدیاد از طریق سیستم میست (Mist) را نام برد که باتوجه‌به استفاده فراوان از سیستم میست در تمامی دنیا و کشورمان این روش را به طور اجمالی در زیر شرح داده میشود:
ازدیاد از طریق سیستم میست(Mist):
سیستم میست عبارت است از آب‌پاشی بر روی برگ‌های قلمه‌های نیمه خشمی به‌صورت پودر یا مه به صورتی که روی آنها با لایه‌نازکی از آب‌پوشیده شود همان‌طور که در تعریف سیستم میست آمد می‌بایست از قلمه‌های نیمه خشبی و برگ‌دار استفاده شود که این قلمه‌ها به‌راحتی در دسترس هستند در این روش پس از پاشیدن آب برای روی برگ‌ها درجه حرارت بافت‌های برگ کاهش می‌یابد در همین زمان رطوبت نسبی افزایش و تبخیر و تعرق نیز کاهش می‌یابد که در نتیجه برگ‌های قلمه تا هنگام خروج ریشه‌ها در روی آنها حفظ می‌گردد. در شرایط معمولی محیطی در اثر شدت تبخیر و تعرق آب گیاه ازدست‌رفته و گیاه در واکنش به این ازدست‌دادن آب روزنه‌های خود را می‌بندد؛ ولی در نهایت باعث ریزش برگ‌ها میشود این ریزش احتمالاً تولید ریشه‌های نابجا را کاهش می‌دهد.
کشت بافت:
امروزه در بسیاری از کشورهای مهم دنیا ماننـد اسـپانیا، ایتالیـا، ترکیه و آمریکا بسیار متداول است. این روش نیاز به پروتکل مناسب، افراد متخصـص و کارآزموده، امکانات مدرن آزمایشگاهی و گلخانه ای دارد.
اگر به دنبال نهال زیتون می‌باشید میتوانید از این صفحه مشاهده و خرید کنید: خرید نهال زیتون
منبع: کشت و پرورش زیتون از نشریه ترویجی شمار 0 111/87 سازمان جهاد کشاورزی مازندران
در کشور ایران، زمان مناسب برای قلمه زدن زیتون معمولاً در ماه‌های مهر و آبان (به ترتیب در فصل پاییز) است. البته، این زمان ممکن است در برخی مناطق و با توجه به شرایط آب و هوایی و نوع زیتون تغییر کند.
در برخی مناطق شمالی ایران که شرایط آب و هوایی مطلوبی دارند، قلمه زدن زیتون ممکن است در ماه‌های مرداد و شهریور (تابستان) انجام شود. اما در اکثر مناطق دیگر ایران، معمولاً در پایان تابستان و در فصل پاییز قلمه زدن زیتون انجام میشود.
بهترین راه برای تعیین زمان دقیق قلمه زدن زیتون در منطقه خود، مشاوره با کشاورزان محلی و متخصصان باغبانی است. آنها با تجربه‌ی خود و با توجه به شرایط محلی، می‌توانند به شما راهنمایی دقیق‌تری در این زمینه ارائه کنن
کشور ایران به دلیل شرایط آب و هوایی متنوع و تنوع جغرافیایی، برای کاشت نوع‌های مختلفی از درختان زیتون مناسب است. اما در میان انواع مختلف، چند نوع زیتون درختی در ایران شناخته شده‌اند که به عنوان بهترین نوع درخت زیتون در نظر گرفته می‌شوند. این نوع‌ها عبارتند از:
زیتون شیرازی: این نوع زیتون که اصالتاً از شهر شیراز می‌باشد، در تمامی مناطق ایران قابل کاشت است و به دلیل مقاومت بالا در برابر سرما و گرما، محصول مطلوبی تولید می‌کند.
زیتون ماسوله: این نوع زیتون از استان گیلان می‌باشد و در شمال ایران کشت میشود. زیتون ماسوله به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و خاک حاصلخیز شمال ایران، کیفیت بالایی دارد.
زیتون خرماشاهی: این نوع زیتون از استان فارس می‌باشد و در مناطق جنوبی و جنوب شرقی ایران کشت میشود. این نوع زیتون به دلیل تحمل بالا در برابر خشکی و گرما، در این مناطق محبوب است.
زیتون زرد: این نوع زیتون به عنوان یکی از پرمحصول‌ترین انواع زیتون در ایران شناخته میشود. این زیتون در استان‌های خوزستان، فارس و کرمانشاه کشت میشود.
در هر صورت، قبل از کشت هر نوع زیتون، بهتر است با کشاورزان محلی یا متخصصان باغبانی نهالیاب مشورت کنید تا بتوانید نوعی را انتخاب کنید که با شرایط محلی شما سازگاری داشته باشد.
