آنچه در این مقاله خواهید خواند:
عادت میوه‌دهی
در هلو و شلیل گل‌های منفرد از جوانه‌های جانبی ساده روی شاخه‌های فصل قبل ظاهر میشوند؛ بنابراین برای حفظ باردهی خوب هر سال ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر رشد جدید ضروری است (شکل1). تمایزیابی در اواسط تابستان شروع میشود و برای چندین هفته ادامه می‌یابد هر سال گل کافی برای باردهی سالانه خوب تشکیل میشود، ولی به دنبال یک سال پر محصول درختان تمایل به گلدهی کمتری نشان می‌دهند. هلو زود به بار می‌نشیند و اغلب در سال دوم یا سوم بعد از کاشت، گل میدهد.
درک این مسئله مهم است که هلو روی چوب یک‌ساله محصول میدهد، اغلب گل زیادی تولید کرده و میوه‌های زیادی تشکیل میشود که باید با دست تنک گردند. برای اجتناب از وضعیتی که درخت بزرگ و بزرگتر شده و تنها در انتهای تاج میوه دهد، مدیریت درخت باید در جهتی باشد که چوب بارده جدید در سراسر شاخه‌های اصلی سالیانه تولید شود. هرس نیز برای قراردادن میوه‌ها در طول این شاخه‌های جدید و کاهش میزان تنک میوه موردنیاز ابزار مهمی به شمار می‌رود. چهار نوع درس اصلی که در درختان هلو به کار می‌روند عبارت‌اند از:
- هرس تصحیح‌کننده: در این نوع هرس شاخه‌های شکسته، مرده و آنهایی که باعث مزاحمت برای سایر شاخه‌ها می‌گردند به طور کامل حذف میشوند.
- هرس حذف شاخه: حذف کامل تعدادی از شاخه‌های اصلی و فرعی به‌منظور باز نمودن اسکلت درخت. همچنین حذف تمام شاخه‌های یک‌ساله که میوه کمی روی آنها تشکیل میشود، از برنامه‌های این هرس است. در این روش به هیچ عنوان سربرداری انجام نمیشود.
- روش متداول: عبارت است از حذف کامل تعدادی از شاخه‌ها به علاوه سر برداری نصف طول شاخه‌های بارور
- هرس شدید: حذف شاخه‌های ضعیف یک‌ساله به علاوه ۵۰ تا ۷۰ درصد بقیه شاخه‌ها. همچنین، سر برداری شاخه‌های باقی‌مانده به‌اندازه ۱۰-۱۵ سانتی‌متر در این روش صورت می‌گیرد.
روش اول، باعث تشکیل رنگ بهتر در میوه‌ها و افزایش کیفیت آنها می‌گردد؛ ولی اندازه میوه کوچک خواهد شد. در روش دوم افزون بر تشکیل رنگ بهتر در میوه‌ها اندازه آنها نیز بزرگتر از روش اول خواهد شد؛ ولی مقدار نهایی محصول کمتر میشود روش سوم باعث کاهش تشکیل رنگ در میوه‌ها و مقدار کل محصول خواهد شد؛ ولی اندازه میوه‌ها افزایش می‌یابد و هرس شدید سبب بهبود رنگ در میوه‌ها شده ولی مقدار محصول کمتر از سایر روش‌ها است. در این روش اندازه میوه بزرگتر از سایر روش‌ها است. باتوجه‌به خصوصیات روش‌های بالا چنین به نظر می‌رسد که روش‌های ۱ و ۲ بهترین روش هرس برای درختان هلو هستند.
تربیت درختان جوان هلو
تربیت صحیح درختان جوان یکی از مهم‌ترین مراحل در پرورش درختان هلو است. درختی که به طور صحیح تربیت شود، معمولاً چندین سال بیشتر عمر میکند. به صدمات شدید وارد به تنه و قسمت‌های پایین‌تر شاخه‌های اصلی مقاوم‌تر است و میوه دهی سنگین‌تر و شکستگی کمتری نسبت به درختان تربیت شده به‌صورت ضعیف خواهد داشت. به طور طبیعی درختان هلو مستعد شکل‌گیری به‌صورت مرکز باز هستند. معمولاً درختان جوان از ۴۵ تا ۷۵ سانتی‌متری بالای زمین بسته به نظر پرورش دهنده سرزنی میشوند و به ۳ تا ۵ شاخه اصلی اجازه داده میشود تا در نزدیک بالای تنه نمو یابند.
روش تربیت پیشاهنگ تغییریافته، در برخی نقاط برای درختان جوان هلو به‌کاررفته، ولی آزمایش‌ها روی این روش نشان داده است که استفاده از این سیستم برای اغلب پرورش‌دهندگان مشکل است و به‌وفور باعث توسعه درختی با مشکل جدی ساختار ضعیف میشود؛ بنابراین به‌عنوان یک روش تربیت برای درختان هلو توصیه نمیشود.
روش تربیت مرکز باز یا جامی که سیستم تربیت اصلی برای درختان هلو به شمار می‌رود، به دلایل زیر برای سیب و گلابی توصیه نمیشود:
- درختان سیب و گلابی به‌صورت طبیعی به این شکل درنمی‌آیند و برای تربیت به این روش به هرس شدید درختان جوان نیاز است که باعث عدم تولید در سالهای اولیه میشود.
- همچنان که درخت بالغ میشود ناحیه میوه ده در قسمت‌های بالایی درخت و در ارتفاع بالا تشکیل میشود.
- هرس و برداشت مشکل میشود. شکل درخت باعث میشود که نردبان چندین بار پیرامون تاج حرکت داده شود.
- محلول‌پاشی به مرکز درخت کمتر میشود که با بزرگ‌شدن درخت، این مشکل شدیدترمی گردد.
- محل اتصال شاخه‌ها خیلی محکم نیست و با محصول دهی سنگین احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد.
روش مرکز باز (جامی)
ارتفاع سرزنی درخت: اختلافاتی در میان پرورش‌دهندگان هلو در خصوص ارتفاع سرزنی درخت وجود دارد. ارتفاع از ۴۵ تا ۹۰ سانتی‌متر متغیر است. درختانی که از ارتفاع پایین‌تر سرزنی میشوند، هرس، تنک و برداشت آسان‌تری دارند میوه درختانی که از ارتفاع بالاتر سرزنی میشوند، به صدمه ناشی از بادهای قوی حساس‌تر هستند و سطح بیشتری از تنه در زمستان در معرض نور خورشید است که باعث وقوع بیشتر عارضه ” آسیب جنوبی” غربی میشود. در این عارضه پوست شدیداً از اثرات تناوب دماهای بالا در روز و دماهای یخ‌زدگی در شب آسیب می‌بیند درختانی که در ارتفاع بالا سرزنی میشوند با احتمال بیشتری در معرض جریان موجی باد قرار میگیرند که باعث تشکیل شکاف‌هایی بین تنه و خاک میشود.
در پاییز و زمستان آب در این شکاف‌ها جمع میشود. تشکیل یخ در این شکاف‌ها می‌تواند به تنه آسیب جدی وارد کند؛ اما همه درختان باید به‌قدر کافی در ارتفاع بالایی سرزنی شوند که اجازه انجام عملیات های مدیریتی کاشت را در زیر درختان بدهد. معمولاً درختان در ارتفاع ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متری از سطح زمین سرزنی میشوند. درختانی که به‌صورت دستی برداشت میشوند در ارتفاع کمتری نسبت به برداشت مکانیکی سرزنی میشوند که برای دسترسی تجهیزات به ارتفاع بیشتری نیاز دارند. نهال‌های کوچک معمولاً روی تنه خود هیچ شاخه جانبی ندارند برای هرس مناسب، تنه را با یک برش در ارتفاع مناسب از بالای زمین سرزنی کنید. اولین شاخه اصلی که به فاصله ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متری از محل برش نمو می‌یابد تاج درخت را تشکیل خواهد داد (شکل۲). نهال‌های بزرگتر معمولاً در امتداد تنه خود شاخه‌های جانبی دارند برخی از این شاخه‌ها را میتوان کاملاً حذف کرد؛ اما سایرین که موقعیت مناسب برای تبدیل‌شدن به شاخه‌های اصلی را دارند، باید سرزنی شوند. طوری که ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر از آنها با یک یا دو جوانه باقی بماند. تنه باید در ارتفاعی مانند دانهال‌های کوچکتر سرزنی شود (شکل۳). بسیاری از پرورش‌دهندگان طی فصل رشد اول، هرس تابستانه انجام می‌دهند. این عمل اصولاً در برگیرنده حذف شاخه‌های نامطلوب (آنهایی که مناسب شاخه‌های دایمی نیستند)، جوانه گیری شاخه‌های نه‌چندان مطلوب و حذف پاجوش‌ها است. این عمل باعث رشد خوب شاخه‌ها در موقعیت‌های مناسب شاخه‌های اصلی دایمی میشود.
برای هرس باید طی فصل رشد ۲ یا ۳ بار در باغ قدم زد تا شاخه‌هایی که حذف میشوند کاملاً کوچک باشند. همه هرس‌ها پاکوتاه کننده هستند، اما هرس تابستانه به طور ویژه‌ای باعث کاهش نیروی درخت میشود و اگر سطح برگ زیادی حذف شود، می‌تواند باعث کاهش زیادی در رشد شود؛ بنابراین در به کارگیری هرس تابستانه باید دقت کرد تنها افراد باتجربه این نوع هرس را انجام دهند. هرس تابستانه می‌تواند به گسترده شدن رشد در برخی گونه‌های با رشد روبه بالا کمک کند.
بهترین تجربه خرید نهال درخت را، دربازار آنلاین نهالیاب تجربه کنید. نهالیاب با ارائه مجموعه‌ای گسترده از نهال‌های متنوع و با کیفیت، به شما امکان میدهد انتخابی مناسب برای باغ یا فضای سبز خود داشته باشید.
هرس فصل رکود سال اول
شاخه‌های اصلی اولیه معمولاً در پایان رشد اولین سال انتخاب میشوند. اینها به شاخه‌های ساختاری اصلی درخت توسعه می‌یابند که از رشد بالای درخت و محصول دهی در سالهای بعد حمایت میکنند. بیشتر شاخه‌های اصلی درست زیر نقطه‌ای که درخت در زمان کاشت سرزنی شده است رشد میکنند. ۳ تا ۴ شاخه را که به طور یکنواخت در اطراف تنه توزیع شده‌اند انتخاب کنید اگر امکان دارد فاصله عمودی آنها در تنه حدود ۱۵ سانتی‌متر باشد. برای میوه دهی زودهنگام، رشد درخت و حفاظت از آفتاب‌سوختگی انشعابات جانبی کوچک را در امتداد این شاخه‌های اصلی نگه دارید (شکل‌های ۴ تا ۶)
تجربه نشان میدهد که نباید بیشتر از سه‌شاخه اصلی به‌صورت دایم روی درخت باقی نمانند. شاخه‌های اصلی زیادتر باید در بهار سال دوم و مجدداً در سال سوم و حتی بعدتر حذف شوند. اجازه ندهید برای دو یا سه سال شاخه‌های اصلی زیادی روی درخت باقی بمانند و سپس آنها را حذف کنید.
چرا که برش‌های هرس حاصله آن قدر بزرگ هستند که نتوانند به‌خوبی ترمیم شوند. داشتن دوشاخه اصلی با زاویه انشعاب باز بهتر از دارا بودن سه‌شاخه اصلی است که احتمال دارد در آینده با همدیگر رشد کنند شکل‌های ۷ تا ۱۰ همین‌طور داشتن دو یا سه شاخه اصلی به تعداد بیشتر از سه تای آن ارجحیت دارد.
سه‌شاخه اصلی انتخاب شده باید به اندازه ی کافی از هم جدا باشند. طوری که بعدها با همدیگر رشد نکنند. به ویژه در اطراف تنه به خوبی توزیع شده باشند. شاخه های اصلی که مستقیماً در بالای همدیگر هستند را انتخاب نکنید (شکل های 11 و 12).
از انتخاب شاخه‌های روبه بالا با زاویه باریک نسبت به تنه که اتصال ضعیفی دارند، به‌عنوان شاخه اصلی اجتناب کنید شاخه‌هایی با زاویه افقی نیز برای شاخه اصلی انتخاب نشوند. زیرا الگوی رشد رویه بالا نخواهند داشت. برای اغلب گونه‌ها زاویه اتصال حدود ۴۵ درجه مطلوب است. داشتن زاویه باز بسیار مهم است شاخه‌های اصلی که زاویه شاخه باریکی دارند به‌راحتی ترک می‌خورند. همچنین در نقطه اتصال پوست و چوب رابطه ضعیفی با هم دارند که آنها را بسیار زیاد به صدمات دمای پایین و ورود میکروارگانیسمهای عامل شانکر هلو حساس میکند (شکل ۱۳)
در مناطق بادخیز در جایی که امکان دارد توصیه میشود، پایین‌ترین شاخه اصلی به‌طرف باد غالب باشد. اگر درخت در سال اول رشد ضعیفی دارد، هرس شدید اولین شاخه اصلی تا ۲ یا ۴ جوانه، رشد قوی در سال بعد را تحریک میکند. اگر رشد ضعیف ادامه داشت، عامل آن باید شناسایی اصلاح و یا درختی جایگزین شود.
هرس تابستانه سال دوم گاهی برای سرزنی شاخه‌های اصلی که در اثر وزن زیاد زیادی خم شده‌اند، انجام میشود چرا که تنها مقدار کافی از رشد را حذف میکند تا رشد شاخه را به‌صورت روبه‌بالا حفظ کند. مجدداً باید در ماههای اردیبهشت و خرداد در باغ حرکت کرد و نرک‌های پر رشد روبه بالایی را که در امتداد شاخه‌های اصلی و پاجوش‌های پایه منشأ میگیرند حذف کرد ولی از هرس زیاد باید پرهیز نمود، چرا که تاحدامکان باید سطح برگ برای بیشینه‌ی رشد درخت حفظ شود.
هرس فصل رکود دوم و پس از آن. روی هر شاخه اصلی اولیه دو شاخه جانبی پررشد را که ۶۰ تا ۹۰ سانتی متری از محل سرزنی قرار دارند به عنوان شاخه های اصلی و ثانویه انتخاب کنید. این شاخه ها باید به خوبی در اطراف درخت توزیع شده باشند تا محیط اطراف درخت را پر کنند (شکل ۱۴) در حالی که معمولاً دو شاخه‌ی اصلی ثانویه انتخاب میشود در برخی از شاخه های اصلی اولیه یک و در موارد محدودی سه شاخه ی اصلی ثانویه برای قدرت رشد و جایگزینی انتخاب میشود. اگر بیش از دو شاخه ی اصلی ثانویه در هر شاخه‌ی اصلی اولیه حفظ شود ممکن است برخی از شاخه های اصلی ضعیف شوند چوب میوه ده کمی ایجاد کنند و یا با باردهی سنگین بشکنند.
درحالی‌که تلاش میکنید تا درخت متناسب و با قرینه‌ای را شکل دهید از هرس زیاد بپرهیزید. هر درخت به طور متفاوت از دیگری رشد میکند و تعداد کمی از آنها این فرصت را فراهم میکنند که به‌صورت یک درخت با شکل کامل نمو یابند؛ بنابراین باید به‌صورت متعادل هر درخت را به‌صورت بهترین اسکلت ممکن از شاخه‌های موجود تربیت نمود. سیستم مرکز باز یک سیستم سخت نیست بلکه تمایل دارد تا به میزان کافی سطح میوه ده توسعه‌یافته‌ای را با شاخه‌های ساختاری فراهم کند.
شاخه‌های اصلی ثانویه مانند آنچه در شاخه‌های اصلی اولیه در زمستان قبل انجام شد میتوانند در ارتفاع ۶۰ تا ۹۰ سانتی متری بالای محل انشعاب خود با شاخه اصلی اولیه سرزنی شوند. زمانی که قرار است دو شاخه اصلی ثانویه روی یک شاخه‌ی اصلی سرزنی شوند بهترین کار این است که یکی را طویل‌تر از دیگری نگه داشت. درختان گسترده باید طوری تربیت شوند که الگوی رشد روبه بالا حفظ شود درحالی‌که درختانی که رشد گسترده ندارند باید در جهت الگوی رشد روبه بیرون تربیت شوند. شاخه‌های بزرگ و با زاویه باز( 70درجه یا بیشتر) که از شاخه‌های اصلی رشد میکنند، باید در امتداد شاخه‌های پر رشد روبه بالا در مرکز درخت حذف شوند به بیشتر شاخه‌های جانبی باقدرت رشد کم و زاویه باز اجازه دهید تا به‌صورت چوبهای میوه ده نمو یابند.
تربیت درختان در فصل رکود سوم و چهارم ادامه می‌یابد و درختان طوری تربیت میشوند تا به‌صورت رو به بالا و روبه بیرون رشد کنند (شکل 15). در حالی که فضای باز با شاخه‌های جانبی و انشعابات میوه ده پر میشود.
در صورت لزوم این نوع هرس شامل سرزنی میشود تا شاخه‌دهی را تحریک و قدرت رشد را حفظ کند که باید تا وقتی درخت به ارتفاع مطلوب رسید، ادامه یابد. در پایان رشد سال چهارم یک درخت باید ۳ تا ۴ شاخه اصلی اولیه با ۵ تا ۷ شاخه ی اصلی ثانویه در ارتفاع ۱/۲ تا ۱/۸ متر از زمین داشته باشد. در ارتفاع ۲ تا ۳ متری بالای زمین شاخه های دیگر باید محیط پیرامونی بالای درخت را پر کنند. چوبهای میوه ده با قدرت رشد کم و زاویه ی بازتر طی تربیت چهار سال اول انتخاب و تنک میشوند. مرکز درخت باید مقداری باز باشد تا اجازه ی نفوذ نور را بدهد و باعث حفظ و تحریک نمو بیشتر چوبهای میوه ده گردد.
هرس درختان بارور
شدت هرس درختان بارور باید به میزان زیادی توسط تعداد جوانه گل زنده‌ای که در حدود اسفندماه روی درخت باقی مانده است تعیین شود.
اگر درختان در آن زمان درصد بالایی جوانه گل زنده دارند باید مقداری سرزنی شوند تا از طویل شدن زیاد آنها جلوگیری شود. همین طور، میزان کافی برش‌های تنک شاخه‌ها انجام شود تا به کاهش تنک میوه کمک کند و تضمین کننده مقدار معقولی از چوب جدید قوی برای محصول دهی سال بعد باشد.
اگر دمای پایین به میزان زیادی تعداد جوانه‌های گل زنده را کاهش داده است، بهتر است که درخت بدون هرس رها شود و فقط حذف چوبهای مرده و شاخه‌های شکسته انجام شود به این امید که برای حداقل محصول جزیی تعداد جوانه زنده کافی روی درخت باقی بماند.
افراد ممکن است در زمان بازرسی درختان برای تعیین مقدار جوانه کشته شده اشتباه کنند. در برخی موارد، پرورش دهنده تصور میکند همه جوانه‌ها مرده‌اند و درختان را شدیداً قطع میکنند تا در نوک آنها نوسازی انجام شود و بعداً می‌فهمد که تعداد کافی جوانه زنده برای تولید حداقل یک محصول جزیی وجود داشته است. در تعیین میزان آسیب به جوانه‌های گل بعد از دماهای پایین، باید دقت کرد تا جوانه‌ها از همه قسمت‌های درخت و همین طور از درختان در حال رشد در همه قسمت‌های باغ بررسی شوند.
در گذشته، قطع شدید درختان هلوی بارور بعد از اینکه زمستان جوانه‌های گل را از بین می‌برد، عمل معمولی بوده است. این مسئله که چنین هرس شدیدی باید در هر شرایط محیطی انجام شود شک برانگیز است. گاهی رشد بسیار قوی از چنین هرسی منتج میشود که به صدمات زمستان حساس است. زخم‌های هرس بسیار بزرگی ایجاد میشود که به خوبی ترمیم نمی‌شوند و باعث ورود حشرات چوب خوار و بیماری‌ها میشود عاقلانه آن است که تنها در سال‌هایی هرس متوسط انجام شود که درصد جوانه‌های زنده در اواسط اسفند امید دهنده یک محصول کامل باشد.
در آن زمان تصور می‌شد که اگر دما به قدر کافی پایین باشد تا به چوب آسیب بزند، درختان هلو باید شدیداً هرس شوند. استنباط غلط این عقیده هم اکنون مشخص شده است. چنین درختانی اگر واقعاً بدون هرس رها شوند، بهتر به حالت اول برمی‌گردند. ایرادی که ممکن است گرفته شود، این است که هرس درختان هلو را نمی‌توان تا اواسط اسفند ماه به عقب انداخت زیرا لازم است حداقل در اوایل فروردین ماه چوبهای حاصل از هرس از مسیر باغ برداشته شوند طوری که بتوان محلول باشی فصل رکود برای کنترل پیچ خوردگی برگ را در زمان خود انجام داد. در این خصوص گفته میشود از محلول باشی در پاییز برای کنترل پیچ خوردگی برگ استفاده شود چرا که بسیاری باغ‌ها در اسفندماه، زمانی که یخ زدگی تمام میشود، غیر قابل عبور هستند. افزون بر این حجم کارهای زیاد بهاره به طور قابل توجهی کمتر میشود و هرس هلو می‌تواند اگر لازم بود تا فروردین ماه ادامه پیدا کند. سایر درختان میوه باید در اواخر پاییز و اوایل زمستان هرس شوند و کارهای عمومی مزرعه طوری طرح ریزی شود که هرس هلو را بتوان تا اواخر اسفندماه به تأخیر انداخت. هرس دیرتر از فصل شکوفه دهی توصیه نمیشود.
هرس معمول درختان بارور هلو دربرگیرنده ترکیبی از سرزنی و تنک است. هرس سرزنی کم تا وقتی درخت به حدی بلند شود که به راحتی برداشت شود یا وقتی که رشد انتهایی جدید کند شود و به کمتر از حدود ۳۰ سانتی متر در طول برسد، لازم است.
وقتی که سرزنی در درختان بارور نیاز است، برش‌ها باید به صورت یک شاخه جانبی در چوب ۲ یا ۳ساله انجام شود. برش‌های متعدد در چوب یک‌ساله باعث رشد متراکم شاخه‌های کوتاه در بالای درخت میشود که در بهترین رنگ گیری میوه‌ها مزاحمت ایجاد میکند قطع بلندترین شاخه‌ها به‌صورت شاخه‌های کناری یک روش مؤثر برای جلوگیری از خیلی بلندشدن درخت است. برخی از چوبهای میوه ده باید با قطع انشعابات جانبی تنک شوند درحالی‌که سایر شاخه‌ها کاملاً حذف میشوند تا فاصله خوبی ایجاد و چوب میوه ده نسبتاً یکنواخت در امتداد شاخه اصلی توزیع شود. شاخه‌های روبه بالا و پر رشد نیز کاملاً حذف میشوند( شکل ۱۶ ). به هلوهای هسته چسبیده اغلب اجازه داده میشود نسبت به هلوهای هسته جدا شاخه‌های جانبی بیشتری توسعه دهند،( شکل ۱۷ ). این هرس با شدت کمتر باعث رشد شاخه‌های کوتاه‌تر در سال بعد میشود. همه هلوها و شلیل‌ها هر ساله سر برداری میشوند تا ارتفاع درخت حفظ شود.
روش پیشاهنگ جانبی اغلب به دلایل گوناگون درختان تازه کاشته شده هلو قادر به نمو بیشتر از یک شاخه خوب نیستند. برخی پرورش‌دهندگان عملاً این‌چنین درختانی را بی‌ارزش تلقی میکنند و در اولین بهار، اگر خیلی دیر نباشد، آنها را جایگزین میکنند یا آنها را بیرون کشیده با این ایده که در بهار سال بعد درخت دیگری در همان مکان بکارند. با استفاده از روش تربیت پیشاهنگ جانبی این درختان میتوانند به بهترین شکل در باغ نمو یابند.
برای تربیت درختان جوان با این روش یک شاخه در ارتفاع مطلوب برای تاج انتخاب میشود که تاحدامکان در موقعیت افقی و با یک زاویه اتصال باز با تنه قرار گرفته است. این شاخه در طول ۳۰-۲۵ سانتی متری سرزنی میشود و کلیه شاخه‌های باقی نمانده حذف میشوند (شکل ۱۸). اگر شاخه انتخاب شده در سمت مقابل بادهای غالب باشد بهتر است. اگر از قبل می‌دانستید که می‌خواهید از این روش استفاده کنید میتوان در زمان کاشت یک شاخه مناسب را انتخاب و در این موقعیت قرار داد.
دلیل این عمل این است که نیروی بادهای غالب که از روی شاخه جریان می‌یابد به حفظ آن در موقعیت افقی‌تر کمک خواهد کرد. نتیجه این کار این خواهد بود که شاخه‌های اصلی از روی پیشاهنگ جانبی اولیه زوایای اتصال بازی با آن داشته باشند.
در طی فصل اول به سه شاخه اصلی اجازه داده میشود تا از پیشاهنگ کناری نمو یابند و آنهایی که زوایای بازی در محل اتصال خود دارند حفظ شوند. سایرین همچنان که نمو می‌یابند، باید حذف شوند. هرسی که طی بهار دوم و سوم میشود تا. حدی شبیه به روش سه‌شاخه اصلی منظم است که قبلاً شرح داده شد. مشکلی که در درجه اول وجود دارد حفظ تعادل در شاخه‌های اصلی است تا درخت به‌خوبی مستقر شود برای انجام این کار مهم است که شاخه اصلی انتهایی به عنوان پیشاهنگ حفظ شود. این کار می‌تواند با هرس کافی دو شاخه اصلی دیگر برای حفظ آنها تا حد نسبتاً کوچ کوچک تر انجام شود. اگر این کار در سه یا چهار سال اول انجام نشود، دو شاخه ی اصلی نزدیکتر به تنه تمایل به رشد سریع تر و خفه کردن شاخه ی اصلی انتهایی دارند که در نتیجه یک درخت با دو شاخه ی اصلی برجا می ماند. اگر این کار انجام شود، به احتمال زیاد یک درخت قوی توسعه می یابد.
صرف نظر از هرس شدیدتر روی شاخه‌های کناری سه شاخه اصلی وقتی ۴ یا ۵ساله میشوند، تقریباً اندازه یکسانی خواهند داشت؛ این حالت مطلوب است. سه شاخه اصلی که تقریباً اندازه یکسانی در درخت بالغ دارند تاج قوی‌تر و درخت طولانی عمرتری را باعث میشوند. تاج‌هایی که با این روش هرس تشکیل میشوند معمولاً بسیار قوی هستند. مثال‌های اتصال معیوب وضعیت شاخه اصلی در نقطه اتصال با پیشاهنگ جانبی اولیه بسیار نادر است. شکل۱۹ نمو این نوع تربیت را در پایان سال چهارم نشان میدهد.
در این روش هرس درخت بلافاصله بعد از کاشت آن ممکن است به طور غیرمعمول شدید به نظر برسد، اما در واقع شدیدتر از وقتی نیست که درختان به‌صورت یک شاخه شلاقی یا با سه ناخنک کوتاه هرس میشوند که به وفور در روش مرکز باز و به شاخه اصلی استفاده میشود. به طور میانگین، درختان تربیت شده به صورت پیشاهنگ جانبی باید در پایان رشد سال سوم یا چهارم به بزرگی درختان تربیت شده به روش سه شاخه اصلی باشند.
هرس برای تولید میوه در زمانی که درختان هلو فصل سوم خودشان را کامل میکنند، بیشتر دوره تربیت گذشته است. اسکلت اولیه شاخه‌ها مستقر شده و هرس برای تولید میوه به مهم‌ترین موضوع تبدیل شده است. چوبهای ضعیف و غیر بارده و همین‌طور برخی از شاخه‌های پر رشد و پاجوش‌های غیر بارور را حذف کنید و شاخه‌های با رشد قوی و جوانه‌های خوب توسعه‌یافته را نگه دارید. به یاد داشته باشید که هلوها روی چوبی میوه تولید میکنند که فصل قبل رشد کرده است.
هرس در درختان ۴، ۵ ، ۶ ،۷ و ۸ ساله، زمانی که رشد قوی ادامه دارد بسیار مشابه است بعد از آن زمان مقداری هرس شدیدتر برای حفظ درختان در محدوده خودشان و حفظ مقدار زیادی چوب سالم و قوی میوه ده ممکن است مطلوب باشد. هرس باید در تعادل با رشد درختان باشد و این در برگیرنده توجه به کوددهی و حاصلخیزی عمومی خاک است. برای مثال اگر یک درخت ۵ساله، تعداد زیادی شاخه‌های پاجوش به طول یک و یک و دو دهم متر تولید میکند باید آنها را حذف کرد و بقیه ی هرس باید ملایم تر باشد، اما کود نیتروژنه نیز باید به طور قابل توجهی کاهش داده شود درختان مرکز باز با جامی با گسترش زیاد در بالای درخت توصیه میشود. یک درخت از این نوع در یک ارتفاع مطلوب، تعداد زیادی سطح بارده و چوب میوه ده خوبی در تمام مرکز درخت دارد.
نگهداری درختان در ارتفاع دو الی دو و نیم متر. به منظور نگهداری درختان در ارتفاع دو الی دو نیم متری به طور قابل توجهی به زمان و کارگر بیشتری برای هرس، تنک، محلول باشی و برداشت نیاز است. امکان نگهداری درختان هلو در ارتفاع ۲۵ متری با هرس و کوددهی مناسب وجود دارد برای انجام این عمل باید همه ی پاجوش های قوی را که به صورت مستقیم از درختان رشد کرده اند حذف نمود. بسیاری از اینها از جوانب بالای انشعابات اسکلت رشد کرده اند. آنها را به صورت یک شاخه ی جانبی قطع نکنید. شاخه هایی که در جهت افقی رشد کرده اند و همچنین شاخه های میوه ده به طول ۳۰ تا ۴۵ سانتی متر را حفظ کنید. وقتی که با جوش های قوی و روبه بالا را حذف میکنید نه تنها ارتفاع درخت را کاهش می‌دهید بلکه نفوذ نور را به درون درخت امکان پذیر میکنید تا شاخه های میوه ده بسیاری تولید شوند.
اگر قرار است درختان کوچک گسترده و بارور حفظ شوند به هرس انتخابی و با دقت نیاز است. تمایل درختان هلو این است که به صورت رو به بالا تا ۳٫۶ متر رشد کنند و این کار را انجام خواهند داد، مگر اینکه آنها به طور مناسب هرس تربیت و کوددهی شوند. در هر سال هدف هرس باید در جهت حفظ بیشتر رشد به صورت افقی باشد. درختان بلندتر تنها برای مناطقی توصیه میشوند که هوای سرد در منطقه مستقر میشود و جوانه ها کشته میشوند و یا گوزن ها تا ارتفاع ۱۱٫۵ متر برگهای درخت را می خورند. همچنان که درخت به باردهی وارد میشود وزن میوه برخی شاخه ها را به سمت پایین خم میکنند و این شاخه ها ممکن است بعد از برداشت به موقعیت افقی برنگردند. برخی از آنها به ویژه در قسمت های پایین تر درختان باید حذف شوند.
حذف برخی چوب های میونده. شاخه های میوه ده طوری تنک میشوند تا شاخه ای که باقی می ماند، حدود ۱۰-۱۵ سانتی متر از شاخه ی اطراف خود فاصله داشته باشد. این کار باعث تحریک رشد بهتر شاخه های باقی مانده میشود به کنترل میوه دهی زیاد و در نتیجه کاهش میزان تنک مورد نیاز کمک می کند و باعث تولید هلوهای بهتر و بزرگتری میشود. همچنین شاخه های میوه ده با طول ۷ تا ۱۵ سانتی متر که با شاخه های مطلوب تر ۳۰ تا ۴۵ سانتی متری تداخل نموده اند باید حذف شوند. اگرچه این هرس‌ها به زمان و کارگر نیاز دارند، اما باعث ذخیره در زمان و نیروی کار طی عملیات های تنک میوه می شوند.
حذف شاخه های مرده و زخمی. در هر فصل برخی از شاخه های میوه ده کوچکتر که خزان می کنند، می‌میرند. آنهایی که در بخش های پایین تر درختان هستند اول از همه می‌میرند. برخی از شاخه های مسن تر نیز ضعیف می شوند یا می‌میرند. شرایط آب و هوایی نامناسب صدمات مکانیکی شانکرها و چوب خوارها نیز عواملی هستند که باعث ضعیف شدن و مرگ شاخه ها میشوند. شاخه های مرده‌ی بزرگتر و شاخه های شانکر زده را حذف کنید. این کار به محلول پاشی تنک و برداشت کمک می کنند. هرس و حذف همه ی شاخه های مرده ی کوچک اقتصادی نیست، اما برخی از آنها باید حذف شوند؛ چرا که میتوانند باعث ساییدگی و سوراخ شدن میوه شوند.
حذف زائدات هرس. حذف زائدات هرس از باغ با دست یک عمل کسل کننده و ناگوار است. اما یک تراکتور با یک جمع کننده‌ی شاخه های هرس شده این عمل را آسان میکند. این شاخه ها باید به صورت یک توده دور از باغ روی هم ریخته و سوزانده شوند تا منبع آلودگی بیماری و حشرات از بین برود.
ساطورهای مخصوص چوبهای بریده یک ابزار بسیار مفید در اطراف مزرعه است، اما نباید برای خرد کردن چوبهای هرس در باغ هلو استفاده شود. قطعات خرد شده‌ای که در خاک باقی می‌مانند، تبدیل به یک منبع بی‌شمار از آلودگی ها از جمله بیماری‌هایی مانند پوسیدگی قهوه‌ای و شانکر هلو میشوند و مکانی را برای زمستان گذرانی حشرات فراهم می آورند.
کمک به درخت برای محصول‌دهی سنگین بسیار دیده شده درختان هلو چنان محصول سنگینی تولید میکنند که باعث سنگینی شدید شاخه های اصلی و ترک خوردگی تنه میشود تربیت مناسب، هرس و تنگ میوه شکستگی را به حداقل خواهد رساند، اما اغلب باید اقدام های دیگری در نظر گرفت تا از درخت در برابر آسیب های جدی حمایت کند.
استفاده از قیم های چوبی مؤثر ولی در برگیرنده‌ی نیروی کار و هزینه‌ی قابل توجهی است. اغلب رسیدن به آن آسان نیست. برای انتقال آنها به باغ به نیروی کار قابل توجهی نیاز است و بعد باید آنها را نصب کنند و سپس بعد از برداشت آنها را جمع آوری نمایند. ضمن اینکه وجود آنها باعث مزاحمت در سایر عملیات های باغ میشود.
اتصالاتی که سیمهای سنگین داربست انگور را به صورت مقابل می‌کشند و به وسیله ی پیچ های بزرگ بسته میشوند، توسط بسیاری از پرورش دهندگان استفاده شده‌اند. پیچ های بزرگی هم در وسط تنه‌ی درختان قرار داده میشود تا آنها را با همدیگر نگه دارند اما نصب این پیچ و مهره ها در برگیرنده‌ی کار و هزینه‌ی زیادی است. همچنین در جایی که پیچ و مهره ها نصب میشوند گموز زیادی ایجاد می شود.
برخی از پرورش دهندگان هلو با روی هم قرار دادن دو با چند رشته از نخ های سیمی و یا نوع نایلونی که محکم در سمت بیرونی درخت در حدود مرکز آن با کمی بالاتر بسته شده است، نتایج خوبی گرفته‌اند. این کار باید قبل از اینکه شاخه ها در اثر وزن میوه به پایین خم شوند انجام شود. این یک روش آسان و اقتصادی حمایت از درختان بارور است. استفاده از رشته های فولادی گالوانیزه در اطراف درخت در برخی مناطق غربی انجام می شود. این رشته ها حدود ۱٫۸ سانتی متر پهنا دارند و معمولاً برای اطراف جعبه ها و وسایل شبیه برای استحکام آنها در زمان حمل و نقل استفاده می شوند.
هرس برای تحریک درختان پیر. همچنان که درختان هلو مسن تر میشوند با قدرت رشد کمتری، رشد می کنند. چوبهای میوه ده خوب کمیاب‌تر میشوند و اغلب به انتهای شاخه‌های بلند محدود میشوند. برای تحریک به رشد درختان مسن، آنها را تا چوب سه ساله یا بیشتر قطع کنید. برش را در محل یک شاخه ی جانبی با رشد رو به بیرون ایجاد کنید و از رنگ کردن محل برش اطمینان حاصل کنید. هرس به منظور تحریک به رشد درختان مسن محصول سال بعد آنها را کاهش خواهد داد، اما این تنها راه نوسازی آنها است.
چنین هرس سنگینی برای نوسازی درختان مسن تنها در بلوک‌هایی به زحمتش می ارزد که بیشتر درختان موجود در قدرت رشد خوب و معقولی قرار دارند. اگر درصد بالایی (۲۰ درصد) از درختان از دست رفته باشند یا در شرایط رو به ضعفی در اثر چوب خوارها با بیماری شانکر قرار دارند، هرس نوسازی توصیه نمی شود. بهترین کار حذف درختان مسن و جایگزین کردن آنها در بلوک است.
درخت بوته ای. پرورش هلوها به صورت بوته ای در انگلستان از نظر تجاری موفق نبوده است. پرورش دهندگان تجاری به محصول دهی منظم و سنگین وابسته هستند در حالی که پرورش دهندگان آماتور می توانند از نظر فلسفی سالهای با محصول کم را بپذیرند و آن را در سالهای با محصول فراوان به تعادل برسانند هلوهای بوته ای میتوانند محصول بسیار زیادی در سالهای مناسب بدهند (شکل ۲۰)
سال اول. درخت یک ساله را تا حدود ۶۰ سانتی متر در زمان کاشت بین ماههای آبان و اسفند کوتاه کنید. هر انشعاب قوی می تواند برای تشکیل شاخه های اولیه مورد استفاده قرار گیرد. چهار یا پنج شاخه با فاصله ی خوب و زاویه ی باز نسبت به ساقه را انتخاب و هر کدام را تا ۱۰ سانتی متر کوتاه کنید. در پایان فصل رشد اول اسکلت شاخه ها باید واضح باشد. پیشاهنگ را تا یک دوم کوتاه کنید تا شاخه دهی افزایش یاید. همیشه پیشاهنگ را از محل یک جوانه ی روبه بیرون قطع کنید. هر انشعاب جانبی با موقعیت خوب را بدون هرس رها کنید. شاخه های مزاحم و شلوغ کننده را حذف کنید.
سال دوم و پس از آن. هرس پیشاهنگ باید برای ۴ یا ۵ سال ادامه یابد. پس از آن برنامه باید به صورت یک سیستم کوتاه کردن دوره ای تغییر کند. برای مثال هر سال دو شاخه تا چوب دو یا سه ساله از محل یک شاخه یا جوانه ی مناسب قطع شود. بقیه ی پیشاهنگ ها باید دست نخورده باقی بمانند، مگر اینکه بسیار زیاد خم شده باشند که در این زمان باید یک شاخه ی جانبی خوب قطع شوند یا کاملاً حذف گردند. هدف از این کوتاه کردن شاخه ها، جلوگیری از لخت شدن درخت در مرکز است که باعث می شود محصول دهی تنها در پیرامون درخت باشد (شکل 20) .
در فروردین ماه همه ی چوب های لخت طویل را حذف و شاخه های جانبی ازدحام کننده و نامرتب را قطع کنید. هدفی که در زمان هرس درختان بوته‌ای استقرار یافته در ذهن است، نوسازی مداوم رشد جدید در موقعیت مناسب است که به برای فراهم آوردن محصول سال بعد بدون هرس رها میشود.
سیستم بادبزنی
هلوها و شلیل ها به سرما مقاوم هستند اما آن‌قدر زود گل می‌دهند که به آسیب یخبندان بهاره حساس هستند. به همین دلیل، معمولاً هلوها و شلیل ها زیر حفاظت دیوار یا حفاظ یا قسمت حفاظت شده ی باغ قرار می گیرند. محبوب ترین فرمهای تربیت آنها بادبزنی و بوته‌ای است (شکل ۲۱).
اگرچه تربیت در مقابل دیوار معمول است اما یک درخت هلوی تربیت شده به صورت بادبزنی را می توان در سیستم داربست با سیم و تیرک پرورش داد. در هر مورد سیم ها باید محکم کشیده شوند و ۱۵ سانتی متر فاصله داشته باشند.
سال اول. در فصل رکود بین ماههای آذر و بهمن یک درخت یک ساله را بکارید و تا ۳۷ سانتی متر از محل پیوند آن را قطع کنید. برش باید در بالای یک جوانه ی سه تایی باشد جوانه های رویشی که از این شاخه ها تولید میشوند، باریک و نوک دار هستند در حالی که جوانه های گل گرد و متورم هستند. یک جوانه ی سه تایی از دو جوانه ی گل و یک جوانه‌ی رویشی تشکیل شده است. در سراسر فصل تابستان فصل اول شاخه ها از جوانه های رویشی نمو خواهند یافت.
سه شاخه‌ی قوی را انتخاب کنید طوری که بالاترین آنها به صورت عمودی رشد کند و دوتای دیگر هر کدام در یک سمت به صورت جانبی نمو یابند. این دو شاخه باید نزدیک به هم باشند سایر جوانه ها یا شاخه ها را کاملاً حذف کنید. همچنان که دو شاخه ی کناری طویل میشوند آنها را با زاویه ی حدود ۴۵ درجه به نی‌ها ببندید. زمانی که هر دوی این شاخه ها کاملاً استقرار یافتند و حدود ۴۵ سانتی متر طول داشتند، شاخه ی مرکزی را کاملاً حذف کنید محل زخم را با چسب پیوند بپوشانید. در پایان فصل اول گره شاخه‌های کناری را باز و آنها را تا نیمه کوتاه کنید. آنها را تا نزدیک حالت افقی پایین بکشید و مجدداً ببندید سایر شاخه ها را حذف کنید.
سال دوم. در نتیجه‌ی هرس پیشاهنگ، جوانه ها در هر بازو تشکیل خواهند شد. در تابستان، چهار شاخه‌ی سالم روی هر شاخه انتخاب کنید یکی در انتها برای ادامه دادن رشد بازوی اصلی، دوتای دیگر با فاصله ی یکنواخت از روی شاخه‌های جانبی بالاتر و شاخه ی چهارم روی شاخه جانبی پایین تر انتخاب می شوند تا یک درخت با ۸ شاخه حاصل شود به دقت شاخه های جدید را تربیت کنید و به نی ببندید. بادبزن را گسترش دهید ولی مرکز آن را باز نگه دارید. بقیه‌ی شاخه ها را به محض نمو یافتن حذف کنید. در پایان رشد فصل دوم به هیچ هرسی نیاز نمی باشد.
سال سوم. در بهمن ماه هر پیشاهنگ را تا حدود یک سوم کوتاه کنید برش از محل یک جوانه ی رو به پایین باشد. در تابستان سه شاخه با فاصله‌ی یکسان را از این پیشاهنگ‌های هرس شده، انتخاب کنید و آنها را به اسکلت ببندید. بقیه‌ی رشدها را جوانه گیری کنید در طول فصل رکود از آبان تا اسفندماه هرس سبکی روی رشد جدید پیشاهنگ‌ها تا حدود یک چهارم انجام دهید.
سال چهارم و پس از آن. هم اکنون مرکز بادبزن در حال پرشدن با انشعابات اضافه شده است و انشعابات جانبی میوه ده را میتوان در آن رها کرد. هرس پیشاهنگ را به شاخه هایی که به طور قوی رشد نمی کنند محدود کنید. زمانی که ارتفاع و گسترش مورد نیاز حاصل شد در تابستان شاخه های رشد کرده را جوانه گیری کنید تا از رشد بیشتر آنها جلوگیری شود. اگر لازم بود در پایان فصل رشد آنها را تا یک شاخه ی قابل جایگزین شدن قطع کنید در تابستان هر شاخه‌ی جانبی که به سمت درون یا بیرون دیوار رشد کرده را تا ۷۵ سانتی متر جوانه گیری کنید.
هرس برای میوه دهی. هلو میوه‌های خود را روی شاخه های رشد کرده‌ی تابستان قبل تولید میکند. بنابراین هدف از هرس باید تأمین میزان ثابت سالانه‌ی نوسازی شاخه‌های جوان و با موقعیت خوب باشد. همچنین این عمل انجام میشود تا برشهایی که روی شاخه ها بعد از تولید میوه انجام میشود فضای کافی را برای شاخه های جوان جدید فراهم کند. این شاخه های جوان سالانه در مراحل اولیه از بن شاخه های میوه ده موجود انتخاب میشوند بنابراین در عمل آنها پهلوبه پهلوی هم رشد می کنند. شاخه های جانبی میوه ده نه تنها میوه های خوشمزه ای تولید میکنند بلکه در امتداد طول خود شاخه های کناری هم تولید می‌نمایند. یکی از آنها را در پایین به عنوان شاخه ی جانبی جایگزین شونده انتخاب کنید به بقیه اجازه دهید از قسمت وسط شاخه ی جانبی میوه ده رشد کنند تا از جایگزینی مطمئن شوید. در نهایت رشد حاصل از هر شاخه حفظ میشود. شاخه های کناری باقی مانده که بی‌فایده و غیر قابل مصرف هستند بهتر است تا دو برگ خوب جوانه گیری شوند. اگر انرژی درخت زیاد باشد این شاخه ها به شاخه های ثانویه نمو خواهند یافت. به محض اینکه آنها ظاهر شدند تا ۲۵ سانتی متر آنها را جوانه گیری کنید شاخه های جانبی پایینی که برای شکل دادن چوب میوه ده سال آتی انتخاب شده اند نیاز نیست بیشتر از ۴۵ سانتی متر طول داشته باشند. بنابراین وقتی به این طول رسیدند، نوک آنها را قطع کنید. در جایی که تعداد شاخه ها زیاد و جوانه گیری بی فایده است شاخه برداری ممکن است لازم باشد. این عمل دربرگیرنده ی حذف کامل شاخه های زیادی است.
سیستم داربستهای جناغی در گستره ی محدودی از استرالیا، نیوزلند و دیگر کشورها استفاده شده است. در این روش که هم اکنون برای تولید انبوه هسته دارها استفاده میشود درختان به فاصله‌ی یک متری در ردیف هایی به فاصله‌ی ۵.۵ تا ۶ متر از هم کاشته میشوند. ارتفاع نهایی با بازوهایی به طول ۵ متر ۴ متر می باشد. یک شکاف یک تا ۱٫۲ متری بین انتهای بازوهای همجوار وجود دارد در هر درخت اجازه ی رشد به دو پیشاهنگ که در دو طرف مرز به طرف بالا رشد می کند. داده می شود و شکل نهایی درخت به صورت حرف ۷ خواهد شد (شکل ۲۲).
سیستم پیشاهنگ دوگانه. سیستم دیگری است که در آن دو شاخه ی اصلی به صورت رویه بالا از تنه در زوایه ی نسبتاً مستقیم تربیت میشوند تا شکل Y توسعه یابد (شکل 23) پیشاهنگ ها در خط ردیف درختان حفظ می شوند و اجازه ی شاخه دهی بیشتر به آنها داده نمیشود شاخه های جانبی میوه ده مستقیماً از شاخه های اصلی منشأ میگیرند.
در سیستم دو کی تک پیشاهنگی به تنه اجازه داده میشود به رشد مستقیم خود به صورت یک پیشاهنگ غالب ادامه دهد انشعابات ثانویه با زاویه ی باز (افقی) روبه بیرون در امتداد پیشاهنگ در الگوی مارپیچی توزیع شده اند (شکل ۲۴). شاخه های پایین تر کمی طویل تر از آنهایی هستند که بلافاصله در بالای آنها قرار دارند که شکل درخت کریسمس را نتیجه میدهد چوبهای میوه ده از شاخه های با زاویه ی باز و از پیشاهنگ مرکزی رشد میکنند هر سه روش به هرس تابستانه نیاز دارد تا اجازه ی نفوذ نور و حفظ چوب بارده را بدهد.
منبع : دانشنامه مختصر درختان میوه معتدله ترجمه مجید راحمی، وحید توللی
