آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا برخی درختان از پایه نهال رویشی برخوردار هستند و برخی از پایه بذری؟چطور انتخاب نهال با پایه مناسب می‌تواند به کاهش زمان واردشدن به مرحله باردهی و افزایش بهره‌وری کمک کند؟چگونه استفاده از پایه نهال می‌تواند به تنوع و ترکیبات میوه‌ها افزوده شده و رقابت‌پذیری دربازار را افزایش دهد؟چگونه شرایط محیطی اطراف، از جمله خاک، آب، و اقلیم، بر رشد و توسعه پایه نهال تأثیر می‌گذارند؟اگر شما هم به دنبال یافتن این گونه سوالات هستید لطفا تا پایان این مقاله همراه ما باشید و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

پایه نهال درخت چیست؟

پایه (Understock Stock ) سیستم ریشه گیاه پیوند شاخه یا پیوند جوانه‌زده شده است. اغلب درختان میوه مناطق معتدله توسط روش‌های غیرجنسی پیوند شاخه با پیوند جوانه تکثیر شدند تا خصوصیات قسمت هوایی یا پیوندک گیاه حفظ شود. در مواردی رقم پیوندک نمی‌تواند توسط بذر با ریشه‌های نابجا بر قلمه‌ها تکثیر شود؛ بنابراین تکثیر توسط پیوند به پایه ضروری است. پایه‌ها نیز برای اهداف دیگر مانند کنترل اندازه درخت، مقاومت به بیماری یا سرمای زمستان استفاده می‌شوند. برای هزاران سال پیوند، هنر باغبانی بود و در ۳ قرن گذشته پتانسیل استفاده از پایه‌های انتخابی برای اثر بر رشد و عملکرد پیوندک درک شد. دانشمندان علوم باغبانی اولیه برنامه‌هایی از انتخاب بهبود و هیبریدگیری برای رقم‌های پایه برتر آغاز کردند. سپس دانشمندان میوه کاری علاقه‌مند به پایه‌های میوه جدید، آزمایش‌های مقایسه‌ای و سیستماتیکی را برای تعیین توانایی سازگاری خاکی زیستی و توانایی‌های رشد و باردهی ایجاد کردند این حرفه‌ی مهمی در باغبانی باقی ماند.

جهت آشنایی مفصل با پایه‌های درختان میوه از صفحه: معرفی مهم‌ترین پایه‌های درختان میوه دیدن فرمایید.

اثرات پایه‌ها و دلایل انتخاب

پایه‌ها در تولید درختان میوه، به چند دلیل استفاده می‌شوند اهداف اصلی، نگهداری خصوصیات پایه‌ها در خاص پیوندک است؛ چون به‌آسانی توسط دیگر روش‌ها تکثیر نمی‌شود. رقمی از میوه نمی‌تواند شبیه به اصل از بذر تکثیر یابد یا ممکن است بذر ندهد و قلمه‌های حاصل از پیوندک ممکن است ریشه ندهند. افزون بر این، اگر قلمه‌ها ریشه‌دار شوند ممکن است از نظر محیطی سازگارپذیر نباشند، به آفات حساس باشند یا ممکن است صفات نامطلوبی را به گیاه منتقل کنند؛ بنابراین یک‌پایه برای پایداری بقا و رشد پیوندک به کار می‌رود.

پایه‌ها نیز ممکن است خصوصیات دیگری را به رقم منتقل کنند. پایه‌ها نیز توسط خاصیت گسترش عرض و عمقی ریشه، الگوی رشد فصلی و قدرت فیبر ریشه – چوب بر استقرار و پایداری گیاه پیوند شده اثر می‌گذارند. پایه‌ها ممکن است در تحمل خصوصیات خاک متفاوت باشند و در نتیجه برای سازگاری به طبیعت فیزیکی (بافت، تراکم عمق و فشردگی) خاکی خاص، طبیعت شیمیایی ‏ (pH، میزان نمک، ظرفیت تبادل کاتیونی) یا محیط اطراف (میزان گاز، به‌خصوص اکسیژن و دی‌اکسیدکربن و میزان آب) انتخاب شوند. پایه‌ها به دماهای بیشینه و کمینه خاک نیز تحمل یــا مقاومت نشان می‌دهند. به‌احتمال محدودکننده‌ترین عامل، تحمل دمای سرد است؛ بنابراین تحمل پایه معیار انتخاب مهم در بعضی مناطق پرورش است. افزون بر این،پایه‌ها مقاومت یا تحمل نسبت به حشرات، نماتدها، بیماری‌ها و آفات نشان می‌دهند. تمام این شرایط -خاک تا آفات- در انتخاب پایه موردتوجه قرار می‌گیرند.

شاید به مطالب این مقاله: در درختان چه پیوندکی را می‌توان به چه پایه‌ای پیوند زد احتیاج داشته باشید

بدون توجه به بیان ژنی رشد و تنوع سازگارپذیری به محیط خاک پایه‌ها باعث تغییرات در خصوصیات پیوندک می‌شوند. یک‌پایه می‌تواند بیان ژنی رشد پیوندک( به‌خصوص تناوب سالانه یا فصل رشد)، اندازه گیاه، رشد ساختاری( زاویه شاخه‌های اصلی)، زودرسی( مدت‌زمان از پیوند تا گلدهی)، زمان گلدهی و زمان رسیدن میوه را کنترل کند. اساس کنترل ژنتیکی یک‌پایه بر پیوندک به‌روشنی توضیح داده نشده است، اگر چه دانشمندان مدل‌هایی برای تعادل و روابط متقابل هورمون‌های گیاهی و همچنین بازده جذب و ساخت کربوهیدرات و نیتروژن پیشنهاد دادند.

چه بیان ژنی مستقیم باشد چه غیرمستقیم پایه‌ها نیز می‌توانند بر رنگ و اندازه گل و میوه، سفتی و طعم میوه، جذب مواد معدنی و ترکیب مشابه مواد معدنی برگ و میوه مقاومت پیوندک به سرما و تحمل گل نسبت به یخ‌بندان تأثیر گذارند. افزون بر این تغییرات در حساسیت نسبت به بیماری گاهی به پایه‌ها نسبت داده می‌شود.

‏شبیه به اصل از بذر تکثیر یابد یا ممکن است بذر ندهد و قلمه‌های حاصل از پیوندک ممکن است. ریشه ندهند. افزون بر این اگر قلمه‌ها ریشه‌دار شوند ممکن است از نظر محیطی سازگارپذیر نباشند، به آفات حساس باشند یا ممکن است صفات نامطلوبی را به گیاه منتقل کنند؛ بنابراین یک‌پایه برای پایداری بقا و رشد پیوندک به کار می‌رود.

پایه‌ها نیز ممکن است خصوصیات دیگری را به رقم منتقل کنند پایه‌ها نیز توسط خاصیت گسترش عرض و عمقی ریشه الگوی رشد فصلی و قدرت فیبر ریشه چوب بر استقرار و پایداری گیاه پیوند شده اثر می‌گذارند. پایه‌ها ممکن است در تحمل خصوصیات خاک متفاوت باشند و در نتیجه برای سازگاری به طبیعت فیزیکی بافت تراکم عمق و فشردگی خاکی خاص، طبیعت شیمیایی (PH میزان نمک ظرفیت تبادل کاتیونی) یا محیط اطراف (میزان گاز به‌خصوص اکسیژن و دی‌اکسیدکربن و میزان آب) انتخاب شوند پایه‌ها به دماهای بیشینه و کمینه خاک نیز تحمل یا مقاومت نشان می‌دهند به‌احتمال محدودکننده‌ترین عامل تحمل دمای سرد است؛ بنابراین تحمل پایه معیار انتخاب مهم در بعضی مناطق پرورش است. افزون بر این پایه‌ها مقاومت یا تحمل نسبت به حشرات نماتدها، بیماری‌ها و آفات نشان می‌دهند تمام این شرایط خاک تا آفات در انتخاب پایه موردتوجه قرار می‌گیرند.

بدون توجه به بیان ژنی رشد و تنوع سازگارپذیری به محیط خاک پایه‌ها باعث تغییرات در خصوصیات پیوندک می‌شوند یک‌پایه می‌تواند بیان ژنی رشد پیوندک به‌خصوص تناوب سالانه یا فصل پر شد، اندازه گیاه رشد ساختاری (زاویه شاخه‌های اصلی) زودرسی (مدت‌زمان از پیوند تا گلدهی) زمان گلدهی و زمان رسیدن میوه را کنترل کند. اساس کنترل ژنتیکی یک‌پایه بر پیوندک به‌روشنی توضیح داده نشده است اگر چه دانشمندان مدل‌هایی برای تعادل و روابط متقابل هورمون‌های گیاهی و همچنین بازده جذب و ساخت (کربوهیدرات و نیتروژن) پیشنهاد دادند. چه بیان ژنی مستقیم باشد چه غیرمستقیم پایه‌ها نیز می‌توانند بر رنگ و اندازه گل و میوه، سفتی و طعم میوه، جذب مواد معدنی و ترکیب مشابه مواد معدنی برگ و میوه مقاومت پیوندک به سرما و تحمل گل نسبت به یخ‌بندان تأثیر گذارند. افزون بر این تغییرات در حساسیت نسبت به بیماری گاهی به پایه‌ها نسبت داده می‌شود.

سازگاری پایه – پیوندک

برای استفاده از یک‌پایه، باید با رقم پیوندک پیوند سازگار تشکیل دهد. سازگاری پیوند به‌عنوان اتصال موفق پیوندک و پایه شرح داده می‌شود و توسط جریان مواد پرورده بین این دو قسمت، رشد پیوسته بافت‌های آوندی و بنابراین رشد کل گیاه توصیف می‌شود. به‌طورکلی گیاهان در یک‌گونه، سازگاری نشان می‌دهند، اگر چه به طور کمیاب ناسازگاری پیوند بین پایه و پیوندک گونه‌های مشابه وقوع پیدا می‌کند. در بعضی جنس‌ها (برای مثال Prunus)، سازگاری پیوند وسیعی وجود دارد؛ بنابراین برای گیاهانی مانند هلو، گیلاس، زردآلو و بادام پایه‌ها ممکن است گونه‌ای غیر از رقم پیوندک یا هیبریدهای بین‌گونه‌ای باشند سازگاری ممکن است وسیع‌تر باشد و بین جنس‌های با خویشاوندی نزدیک در یک خانواده صورت گیرد. برای مثال، بعضی سازگاری‌های پیوند برای پایه‌ها بین گونه‌های گلابی (Pyrus )، بین گلابی و به (Cydonia )و بین گلابی و دیگر جنس‌های Rosaceae وجود دارد.

انواع پایه‌ها

پایه‌ها بر اساس چگونگی تکثیر به دو دسته تقسیم می‌شوند: (۱) پایه‌های دانهالی و (۲) پایه‌های غیرجنسی (در جدول زیر مشاهده کنید). پایه‌های دانهالی توسط جمع‌آوری، چینه سرمایی و سپس کاشت بذر در خزانه تکثیر می‌یابند. تنوع ژنی بین جمعیت دانهال‌ها، هموزیگوتی این‌گونه‌ها را نشان می‌دهد. برای مثال هلو که به نسبت در اغلب خصوصیات هموزیگوت است، جمعیت پایه دانهالی تولید خواهد کرد که بر طبق این دلیل یکنواخت است؛ بنابراین، اغلب پایه‌های هلو معمولاً از بذر تولید می‌شوند. برعکس، دانهال‌های سیب در بسیاری از صفات به‌شدت متنوع هستند و سیب‌ها از نظر ژنتیکی هتروزیگوت در نظر گرفته می‌شوند. در نتیجه، هر پایه دانهال ممکن است به طور متفاوت رشد و عمل کند. برای اطمینان از رشد یکنواخت درختان اغلب پایه‌های سیب اخیراً از یک رقم تکثیر غیرجنسی یافته‌اند. پایه‌های کلونی توسط روش‌های غیرجنسی تکثیر می‌شوند و بنابراین در جمعی از پایه‌ها، هر گیاه از نظر ژنتیکی مشابه جمع هم نیای(sibiling) خود است. پایه‌های غیرجنسی از جمعیت‌های طبیعی با بررسی مزیت‌های پایه، همانند تشکیل هیبریدها از برنامه‌های اصلاح یا جهش‌های انتخاب‌های موجود، انتخاب می‌شوند. روش‌های تکثیر پایه‌های غیرجنسی شامل افکندن، قلمه‌های ریشه‌دار شده و ریز ازدیادی هستند.

‏گیاهان چندجزئی

پایه و پیوندک ترکیب‌یافته توسط چو یا کو پیوند، گیاهی چندجزئی را تشکیل می‌دهند. دو سیستم ژنی متفاوت که به طور مکانیکی یک واحد را تشکیل داده‌اند. ممکن است بیش‌تر از این شود و قطعات دیگری از گیاه، به سیستم گیاهی اضافه شوند. برای مثال، اگر ناسازگاری پیوند بین پایه و پیوندک وجود داشته باشد، میان‌پایه که به هر دو سازگار است، بین این دو پیوند زده می‌شود. میان‌پایه نیز برای دادن خصوصیاتی اضافی مانند کنترل اندازه، باتوجه‌به سیستم گیاهی یا برای ترکیب خصوصیات با پایه استفاده می‌شود. برای مثال، یک‌پایه ممکن است و برای خصوصیات استقرار و سازگاری با خاک انتخاب و استفاده شود؛ اما ممکن است فاقد ظرفیت کنترل اندازه باشد. یک میان‌پایه به سیستم گیاهی اضافه شده تا کنترل اندازه را اضافه کرده و زودرسی را القا کند.

در تولید تجاری میوه یک‌پایه برتر برای تمام شرایط و سیستم‌های مدیریتی وجود ندارد. تشکیل و آزمایش دام پایه‌ها و تکثیر آنها به تولید و استفاده از زمین نیاز دارد؛ بنابراین باید تحقیقات دایمی درباره بیولوژیکی‏ و کشت پایه‌های درختان میوه وجود دارد.

با نگاه به تحقیقات جاری و چشم‌اندازهای آینده، چه تغییرات و پیشرفت‌هایی در زمینه پایه نهال درختان میوه پیش‌بینی می‌کنید؟ شما چه تجربه‌ای در رابطه با پایه درختان میوه دارید و از چه نوع پایه‌ای برای پیوند زدن استفاده می‌کنید؟ کدامیک با شرایط آب و هوایی منطقه شما سازگاری داشته است؟ لطفا از طریق فرم زیر تجربیات و نظرات خود را برای ما ارسال کنید.

منبع : دانشنامه مختصر درختان میوه از تارا آکست بوگر ترجمه مجید راحمی و وحید توللی