مهمترین بیماری های درخت و نهال بادام عبارتند از:

بیماری لکه آجری بادام ، بیماری غربالی، بیماری جاروک بادام، شانکر کف آلود و کنه دو نقطه ای تارتن درختان میوه  

بیماری لکه آجری بادام:

بیماری لکه آجری برگ بادام ناشی از قارچی از شاخه آسکومیست ها است. یکی از مهمترین بیماریهای برگی بادام در مناطق بادام کاری ایران است که باعث خسارت قابل توجه روی برخی از ارقام می‌شود و در تمام مناطق ایران گسترش دارد میزان خسارت آن بسته به نوع شرایط آب و هوایی و چگونگی مدیریت بیماری متفاوت است این بیماری در سراسر آسیا و اروپا وجود دارد از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار است.

ابتدا لکه های بی شکل و سبز متمایل به زرد روی برگ ها ظاهر می شود سپس برگ کلروفیل خود را در محل این لکه ها که معمولاً گوشه دار بوده و حاشیه نام شخصی دارند کاملا از دست داده و به رنگ زرد در می آید به تدریج که بیماری پیشرفت و رشد و نمو می کند رنگ لکه از زرد به نارنجی تند و بعد قرمز آجری تغییر می یابد در این هنگام بافت برگ در محل لکه ها ضخیم شده و به سمت سطح تحتانی برجسته می‌شود در حالی که در سطح فوقانی برگ فرورفتگی به وجود می‌آید، اواخر فصل تابستان لکه های کاملاً قهوه ای و تیره شده، بافت برگ در قسمت آلوده مرده و خشک می‌شود و گاهی ریزش پیدا می‌کند.

 در مراحل پیشرفته رفته بیماری برگ ها پیچ خورده و خشک می شوند علاوه بر آن روی ارقام حساس مانند مامایی، با کاهش سطح فتوسنتز برگ ها تولید محصول را نیز تحت تاثیر قرار می دهند.

روش های انتشار و وقوع بیماری:

این بیماری در مرحله جنسی، به صورت آسکو کارپ درون برگ های زیر درخت که در محل های مرطوب و سایه دار قرار دارند، زمستان گذرانی می کند. اندام های جنسی در طی پاییز و زمستان با سرد شدن هوا تشکیل و در اواخر زمستان بالغ می شوند آزاد شدن آسکو کارپ های تک سلولی قبل از گلدهی شروع و تا زمان تشکیل میوه در صورت وجود بارندگی و رطوبت از آسک ها آزاد می‌شوند و در هوا پخش شده و برگهای بادام را آلوده می کنند.

مبارزه:

می توان از کشت ارقام بادام مقاوم به بیماری لکه آجری از قبیل فرانیس، شکوفه، شاهرود ۱۲ و شاهرود ۶ استفاده شود ارقام مامایی، شاهرود ۱۶ ، شاهرود7 ، شاهرود ۱۹ حساس ترین ارقام به بیماری لکه آجری هستند

ارقام مامایی،شاهرود 16، شاهرود 7، شاهرود 19 حساس ترین ارقام به بیماری لکه آجری هستند.

 ارقام نون پاریل، آذر، یلدا ،ربیع و سفید مابین این دو گروه قرار دارند .

جمع آوری برگ های خزان شده در زیر درخت و خوراندن آنها به عنوان چرای گوسفندان .

شخم زدن زمین برای از بین بردن قارچ ها

کنترل شیمیایی

به خاطر همزمانی گسترش بیماری و گلدهی درختان در بهار معمولا سمپاشی شیمیایی توصیه نمی شود.

 بر اساس پژوهش ها و بررسی های میدانی در استان چهارمحال و بختیاری و دیگر مناطق ایران بیشتر ارقام کشت شده بادام به بیماری لکه آجری برگ بادام حساس هستند لذا تنها روش مدیریت این بیماری در ارقام حساس کنترل شیمیایی است. مناسب ترین زمان سمپاشی علیه لکه آجری برگ بادام ۲ تا ۴ هفته بعد از ریزش گلبرگ ها است.

بر اساس نتایج پژوهش های امانی فر در سال 13۹۶ اثر سم تریفورین از نظر کاهش درصد آلودگی و شدت بیماری لکه آجری برگ بادام موثرتر از سم بردو است از آنجا که زمان سمپاشی اثر بیشتری از نوع سم در کنترل شیمیایی بیماری داشته است لذا استفاده از هر دو سم تریفورین و مخلوط بردو قابل توصیه است اما چون احتمال وقوع بارندگی بعد از چهارمین هفته از زمان ریزش گلبرگ ها وجود دارد لذا استفاده از تریفورین به دلیل جذبی بودن موثرتر است و نیاز به تکرار سمپاشی نیست اما در صورت استفاده از مخلوط بردو و وقوع بارندگی تکرار سمپاشی لازم است.

اگرچه تریفورین به عنوان یک قارچ کش سیستمیک بر علیه قارچ P.amygdalinum معرفی شده است اما تاکنون کنترل بیماری بر اساس استفاده از قارچ کش های پیش گیرنده مسی مانند بردوفیکس، کاسید و موپراویت در اواخر زمستان و اوایل بهار در دو تا چهار نوبت( اولین سمپاشی وقتی که ۵۰ درصد گل ها ریزش پیدا کردن دومین و سومین و احتمالاً چهارمین با اختلاف ۱۵ روز یکبار )موثر بوده است.

در تحقیقات مرادی و همکاران در سال ۱۳۸۸ متوجه شدن در مکانهایی که بارندگی بیشتری داشته باشد شدت بیماری و درصد آلودگی بسیار بیشتر است ارقام شاهرود 2و15 ، شکوفه و فرا نیس  به بیماری مقاوم و قابل توصیه هستند در مورد ارقام حساس مثل مامایی، برگ های آلوده جمع آوری و معدوم گردند.

بیماری غربالی:

بیماری غربالی یکی از بیماری قارچی درختان میوه هسته دار است. قارچ این بیماری wilsonomyces carpophilus است.

بیماری گیاهی لکه غربالی باعث آلودگی هسته دارانی از جمله هلو، زردآلو، آلو و بادام می شود. باران های بهاری باعث افزایش شدت بیماری میگردد.

این بیماری در اکثر نقاط ایران به انواع درختان هسته دار حمله می کند و به دلیل جوش ها و نقطه هایی که روی میوه ها وجود دارد از ارزش اقتصادی آنها کم می کند.

ارزیابی بیماری در مناطق مختلف نشان داد که واکنش ارقام هسته دار به این بیماری در داخل یک اقلیم ثابت است اما در مکان های مختلف با یکدیگر فرق می کند به طور کلی این قارچ روی میزبان های خود توقع کمی دارد و رطوبت عامل بسیار مهمی برای رشد این دسته از قارچ ها محسوب می‌شود به طور کلی بیماری گیاهی لکه غربالی باعث ایجاد لکه و یا زخم روی شکوفه، میوه و سرشاخه های بادام می شود در واقع سوراخ شدن برگ ها مشخص ترین علامت بیماری است.

علائم اولیه بیماری روی برگ های کوچک شامل لکه های ریز ارغوانی رنگ همراه با حاشیه رنگ پریده می باشد. با گسترش بیماری روی برگ ها رنگ لکه ها برنزی شده در بعضی مواقع می توان نقاط ریز سیاه رنگ را در داخل لکه برگی ها مشاهده نموده با جدا شدن قسمت های خشکیده از برگ درخت ظاهری غربالی به خود می گیرد نشانه های بیماری روی میوه به شکل لکه های کوچک برآمده و همراه با حاشیه ارغوانی می باشد در مواقعی که شدت آلودگی بالا باشد میوه ها از حالت طبیعی خارج شده و از آنها شیره شفافی خارج می شود نشانه های بیماری روی سرشاخه چه شامل لکه های مدور، قهوه ای و دارای مرکزی روشن است.

در سرشاخه های بادام لکه های گرد و بیضی به قطر یک تا چند میلیمتر ظاهر می شود لکه ها قهوه ای و وسط آن روشن تر و شبیه چشم است لکه ها گاه ترک خورده و از آنها صمغ ترشح میشود علائم روی سرشاخه های هلو و بادام شبیه به هم هستند با این تفاوت که روی شاخه های هلو زخم ها معمولا بزرگتر و صمغ زدگی آنها بیشتر است

 بر اساس تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد که قارچ عامل بیماری محدود به درختان میوه هسته دار میباشد.

مبارزه:

عوامل هر دو بیماری شانکر باکتریایی و لکه غربالی بیماری زایی و زمستان گذرانی دارند، لذا راهکارهای کنترلی مشترکی دارند. بنابراین از توضیح اضافی در مورد بیماری شانکر باکتریایی صرف نظر شد.

جلوگیری از ایجاد تنش محیطی با استفاده از آبیاری منظم

افزایش شدت بیماری غربالی درختان بادامی که با آبپاش هایی که بیش از حد کانوپی گیاه، پاشش ایجاد می کنند را گزارش کردند استفاده از آبیاری بیش از حد کانوپی برای حفظ شبنم ممکن است کنیدی را ازشانکرهای سرشاخه به محدوده آلودگی پراکنده کند، به همین جهت است که شدت آلودگی در تمام قسمتهای درخت یکسان نبوده و آلودگی برگها و میوه ها در اندام های تحتانی درخت به مراتب بیشتر و شدیدتر از قسمتهای فوقانی آن است. بر این اساس این بیماری می تواند به عنوان یک مسئله جدی برای نواحی که از سیستم های آبیاری بارانی برای حفاظت از سرمای دیررس درختان در بهار استفاده می کنند محسوب شود.

در زمان احداث باغ حتما به جنس خاک توجه شود و مواد غذایی در دسترس نهال قرار گیرد. چون خاک های شنی و سبک به سرعت آب از دست می‌دهند.

 تغذیه درختان متعادل باشد میزان کافی از عناصر غذایی نظیر فسفر پتاسیم و عناصر ریز مغذی در خاک سبب می‌شود درختان در مقابل تنش های محیطی نظیر یخبندان و آفتاب سوختگی مقاومت بیشتری نشان دهند هرس شاخه ها و سرشاخه های بیمار در زمستان باعث کاهش جمعیت زمستان گذران باکتری عامل بیماری شانکر و قارچ عامل غربالی می شود.

در مورد بیماری شانکر باکتریایی زخم های روی تنه و شاخه های بزرگ را می توان به کمک مشعل دستی به مدت ۵ تا ۲۰ ثانیه سوزاند تا بافت ذغالی شود و سپس محل آن با چسب پیوند پوشانده شود.

مبارزه شیمیایی:

برای مبارزه زمستانه با دو بیماری غربالی و شانکر باکتریایی ترکیب بردوفیکس یک درصد ترکیب مناسبی برای کنترل به شمار می‌رود علاوه بر این بر، بردو از ترکیبات مجاز در کشاورزی ارگانیک است .

بر اساس تحقیقات انجام شده یک بار سمپاشی با بر دو با دو و سه بار سمپاشی تفاوتی ندارد و برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و کاهش هزینه‌های سمپاشی انجام یک بار سمپاشی در فاصله زمانی پس از ریزش برگها در پاییز تا باز شدن جوانه ها در اسفندماه برای کنترل زمستانه بیماری ها ضروری است.

در سمپاشی بهاره به ویژه در بیماری غربالی بعد از ریزش گلبرگ ها و تشکیل میوه، به فاصله دو هفته سمپاشی توسط قارچ کش ها توصیه میشود. سموم توصیه شده کاپیتان پودر و تابل ۵۰ درصد به نسبت سه در هزار و اکسی کلرور مس پودر و تابل ۳۵ درصد به نسبت سه تا پنج در هزار می باشند.

استفاده از بردوفیکس به شرح زیر:

سم پاشی با بردوفیکس 10 در هزار پس از ریزش ۷۰ درصد برگها در پاییز، سمپاشی با بردوفیکس ۱۰ در هزار هنگام تورم جوانه ها، سمپاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگ ها، سمپاشی با بردوفیکس 5 در هزار بعد از تشکیل میوه.

در تحقیقات مصطفوی و همکاران در سال ۱۹۹۳ به این نتیجه رسیدند که استفاده از سموم نانو شامل نانو مس و نانو سیلور در مقایسه با سموم قدیمی شامل مانکوزب و کاربندازیم برای جلوگیری از رشد کلونی‌های قارچ لکه غربالی اختلاف معنی داری مشاهده شد و مشخص شد که نانوسیلور و نانو مس تاثیر ضدقارچی بیشتری نسبت به سموم قدیمی و رایج دارند.

بیماری جاروک بادام:

جاروک یکی از بیماری های مهم و اقتصادی بادام در ایران است .عامل این بیماری یک باکتری ریز و فاقد دیواره سلولی به نام فیتوپلاسما است که محدود به آوند آبکشی بادام است.

این بیماری علاوه بر استان فارس در مناطق دیگری مانند شهرکرد، شهرضا، کرمان نیز گزارش شده است این بیماری توسط حشره ناقل، پیوندک، قلمه، پاجوش و سایر اندام های تکثیر از بادام آلود به بادام سالم و سایر هسته دار ها حساس قابل انتقال است .

علائم بارز این بیماری شامل رشد تعداد زیادی شاخه باریک با برگهای بسیار ریز و فاصله میانگره کوتاه به شکل جارو در محل جوانه شاخه های اصلی، تنه و طوقه، زردی ،سرخشکیدگی، زوال و مرگ گیاه است .از دیگر علائم این بیماری گلدهی زودهنگام و کوتولگی گیاه است علائم برگی معمولاً از سبز کمرنگ تا زرد آغاز می شود و با قرمزی تدریجی برگها و کوچک شدن آنها همراه است معمولا بافت مردگی آوند آبکشی در قسمت های آلوده درخت دیده می شود. در قسمت‌هایی از درخت علائم بارز بیماری دیده نمی شود نشانه های ناشی از کمبود شدید مواد غذایی قابل مشاهده است.

هلو و شلیل پایه GF-667 و بادام وحشی از جمله میزبان های طبیعی بیماری جاروک بادام هستند در شرایط گلخانه عامل جاروک بادام به اغلب هسته دار ها قابل انتقال است علاوه بر بادام ارقام هلو زعفرانی ، آلبرتا، شلیل، شفتالو، آلو سانتاروزا و شایرو، گوجه سبز سعدی ،برغان و هلندی، زردآلو آصفی و تلخ ،گیلاس مشکی مشهد و آلبالو شاتل مورل نیز میزبان عامل جاروک بادام  می باشند.

در بیماری شبه جارویی که در سال های اخیر روی بادام رقم مامایی در استان چهارمحال بختیاری دیده شده است علائم به صورت مرگ جوانه های جانبی شاخه ها، کاهش شدید گلدهی، لخت شدن شاخه های انتهایی و مرگ تدریجی درختان مشاهده می شود.

از آنجا که کشت بادام در ایران سابقه بسیار طولانی دارد و به ویژه وجود اقوام وحشی بادام در ایران که در آنها عامل جاروک گزارش شده است تنوع علایم بیماری جاروک در برخی نقاط ایران و تنوع ژنتیکی در فیتو پلاسمای عامل جاروک بادام دور از انتظار نیست.

عامل این بیماری توسط حشره ناقل(زنجرک)، پیوندک، قلمه، پاجوش و سایر اندام های تکثیری از بادام آلوده به بادام سالم و سایر هسته دارهای حساس قابل انتقال است.

مبارزه:

پایهGF-667دارای ریشه های مستحکم و نیز دارای پتانسیل فوق‌العاده در جهت مقابله با آفات و بیماری ها دارد.

 بهترین روش مبارزه جلوگیری از ورود بیماری به باغ های سالم است.

 استفاده از اندامهای تکثیری گواهی شده و عاری از بیماری.

عدم تهیه پیوندک از مناطق آلوده به بیماری شبه جاروی و جاروک

به منظور مبارزه با حشره ناقل بیماری درختان و نفس های هرز باغ ها با حشره کش های مجاز و مناسب سمپاشی شوند.

حذف و ریشه کنی تمام درختان بادام و هسته دار هایی که علائم بیماری را نشان میدهند از طریق ریشه کنی کامل و سوزاندن آن ها.

کنه تارتن:

این آفت به دلیل داشتن چهار جفت پا حشره محسوب نمی شود و در واقع جانور از گروه بندپایان که تقریباً در تمامی دنیا انتشار داشته و از اهمیت اقتصادی زیادی در گیاهان مثمر و غیرمثمر برخوردار است .

کنه تارتن که با نامهای کنه تارعنکبوتی، کنه دونقطه ای،یا دو لکه ای نیز شناخته می شود.

نشانه ابتدایی آلودگی کنه دو نقطه ای ایجاد لکه‌های کلروتیک روی برگ گیاه است روی برگ های کلفت ممکن است این لکه ها ایجاد نشوند علت ایجاد این لکه ها این است که کنه از سلولهای سطح زیرین برگ تغذیه می کند و آن را از کلروفیل رنگ سبز را که به برگ می دهد، خالی می کند این سلول ها بدون کلروفیل سفید یا برنزه به نظر می رسند .آلودگی شدید باعث می شود برگها کاملاً بی رنگ و خشک شود و آلودگی شدید روی گیاه باعث می شود برگها پیچیده و قهوه‌ای شوند و در نهایت ریزش کند. جمعیت بالای کنه باعث بی برگی کامل گل بوته ها می شود و گیاه به طور کامل از بین میرود. از آنجا که میوه های بادام از زمان رشد تابلو غ کرک دار هستند مکان مناسبی برای رشد و گسترش کنه تارتن می‌باشند.

مبارزه:

استفاده از  آفت کش های عمومی باعث از بین رفتن موجودات مفید، طغیان آفت ثانویه، به وجود آمدن نژاد های مقاوم و اثرات نامطلوب محیطی می شود بنابراین در مبارزه با آفت کنه تارتن می‌توان از روش‌های طبیعی و کم هزینه استفاده کرد.

 استفاده از ارقام گیاهی که نسبت به کنه مقاوم هستند

شست و شوی برگ ها به محض مشاهده اولین نشانه های وجود کنه در برگهای آلوده

وجین کردن برگ های آلوده

شستشو با آب خالی 3 بار در هفته و بعد از آن استفاده از یک کنه کش اختصاصی. برای استفاده از شستشوی درختان در چند نوبت در زمان ظهور این آفت در ماههای خرداد، تیر و مرداد می تواند به عنوان روشی موثر کم هزینه و بی خطر تلقی شود.

ورمی کمپوست یکی از کود های آلی بوده و افزودن آن به خاک می تواند باعث کاهش جمعیت آفات شود در تحقیقات حسن پور در سال ۱۳۹۴ مشخص شد که اضافه کردن ورمی کمپوست به خاک در گیاه خیار به نسبت، ورمی کمپوست : خاک 70:30 باعث کاهش جمعیت کنه تارتن دولکه ای شد. بنابراین می‌توان در برنامه‌های مدیریت تلفیقی این آفت مهم استفاده کرد.

کوددهی به موقع و جلوگیری از کمبود تغذیه درختان

مبارزه با علف های هرز و پاجوش زنی

درختانی که کمتر دچار تنش کم آبی گردند و فاصله و میزان آبیاری آنها با نظم مناسبی انجام شود کمتر دچار خسارت این آفت می شوند.

در سال‌های اخیر اسانس ها و عصاره ها و متابولیت‌های ثانویه گیاهی به سبب خواص حشره کشی، دور کنندگی و ضد تغذیه توجه زیادی به خود جلب کرده است.

برای بازدارندگی تخم ریزی کنه تارتن عصاره پونه بسیار موثراست.

برای تخمک کشی کنه تارتن اسانس زیره سیاه برای نابودی آن بسیار موثر است

برای دورکنندگی ماده های بالغ کنه تارتن اسانس نعنا فلفلی بیشترین اثر دورکنندگی تا ۹۱ درصد بسیار موثر است

 برای کشندگی کنه تارتن در مراحل تخم و بالغ شدن، اسانس آویشن شیرازی به طور چشمگیری باعث مرگ و میر این کنه میشود

 برای دور کنندگی کنه تارتن در مرحله تخم گذاری اسانس لیمو ترش تاثیر چشمگیری دارد برای مرگ و میر کنه تارتن ماده بالغ، اسانس اکالیپتوس را میتوان استفاده کرد .

مبارزه شیمیایی:

هگزی تیازوکس(نیسورون):بر همه مراحل زندگی آفت اثر مناسبی دارد.

باروک(اتوکسازول):که نوعی کنه کش نسل جدید میباشد و از کنه کش های بسیار موثری است.

بروموپروپیلات(نئورون):در تحقیقات سعیدی مشخص شد که برموپروپیلات نسبت به فن پایروکسی میت کمترین سمیت(مرگ و میر) را بر روی کنه تارتن داشته است.

فن پیروکسی میت (اورتو): بر همه مراحل زندگی آفت به جز تخم اثر دارد. در تحقیقات قادری(1391) و سعیدی(1393) کنه کش فن پایروکسی میت باعث مرگ و میر 50 درصدی کنه تارتن شده است و تقریبا جمعیت کنه با انقراض مواجه شد.

آبامکتین(ورتی مک):بر همه مراحل زندگی آفت به جز تخم اثر مناسبی دارد.

پروپارژیت(امایت): بر همه مراحل آفت به جز تخم اثر مناسبی دارد.

اسپروتترامات 10 درصد: بر همه مراحل زندگی آفت اثر چشمگیری دارد. در تحقیقات خردمند(1397) مشخص شد که استفاده از این کنه کش باعث مرگ و میر گسترده ای در تمام مراحل تخم ریزی، باروری کل، طول عمر و طول دوره زندگی شده است.

هر چند کنترل شیمیایی یکی از ابزارهای اصلی کنترل کنه تارتن محسوب می شود ولی یکی از راه های کاهش مصرف آفت کش ها و مدیریت مقاومت، کاربرد دو یا چند ترکیب می باشد.

فن پایروکس میت + پروپارژیت (ترکیبی): بیشترین میزان کشندگی علیه کنه تارتن نسبت به فن پایروکسی میت دارد.زارعی(1390)

منبع :آموزش کاشت نوین درخت بادام از پیمان طهماسبی