اگر پس از احداث باغ میوه نهال‌های کاشته شده به حالت طبیعی خود رها شوند و هیچ دخالتی در رشد و شاخه‌بندی طبیعی آنها صورت نگیرد شاخه‌های مزاحم و پرپیچ‌وخم در داخل تاج درخت رشد کرده و به دلیل متراکم شدن تاج درخت و سایه‌اندازی شاخه‌های بالایی هیچ نوری به قسمت‌های وسط و پایین درخت نخواهد رسید.

در چنین شرایطی شاخه‌ها به‌تدریج خشک شده و از بین می‌روند باردهی درخت نیز محدود گشته و میزان محصول و کیفیت آن پایین خواهد آمد. علاوه بـر ایـن، مشکل سال آوری و تناوب باردهی نیز بروز می‌کند، به‌طوری‌که درخت در یک سال میوه‌های زیاد و ریز تولید کرده و در سال بعد تولید ناچیزی خواهد داشت و یا بدون بار خواهد بود.

درصورتی‌ که اگر در اولین سال کاشت، به درختان فرم و شکل مطلوب داده شده و تربیت شوند و با ادامه رشد به طور منظم و مداوم هرس شوند قادر خواهیم بود که با ایجاد یک چارچوب محکم و مناسب امکان باروری سالیانه همراه باکیفیت مطلوب را فراهم نماییم؛ بنابراین لزوم اجرای صحیح عملیات تربیت جهت ایجاد شکل و فرم مناسب و انجام هرس به‌منظور باردهی منظم و مطلوب ضروری است.

تعریف هرس

قطع‌کردن و حذف قسمت‌های مختلف درخت‌مانند شاخه، برگ، گل، میوه، پوست و ریشه به طور کامل یا به‌صورت جزئی برای ایجاد فرم و اسکلت درخت یا افزایش رشد و باروری آن را هرس گویند.

مزایای هرس

• نگهداری اندازه درخت در حد مطلوب و جلوگیری از رشد بیش از حد و تراکم بالای شاخه‌ها
• حذف شاخه‌های خشکیده، بیمار، ضعیف و شکسته
• حذف شاخه‌های روی‌هم افتاده و خمیده
• توزیع مناسب شاخه‌ها در کلیه جهات با انجام انواع هرس درختان
• دادن فرم و اسکلت مناسب به درخت
• شکل سازی و فرم‌دادن به گیاهان زینتی نظیر انواع سروها، شمشادها، چنار، بید مجنون،نارون چتری…
• خلوت‌کردن قسمت داخلی درخت که در نتیجه سبب چرخش بهتر هوا داخل شاخه‌ها، دریافت بیشتر نور توسط شاخه‌های داخلی تاج و کاهش مقاومت در برابر باد می‌گردد.
• تحریک گلدهی و میوه دهی در درختان و درختچه‌ها در این حالت شخص هرس کار می‌بایست در مورد فیزیولوژی درخت، شناخت انواع جوانه‌ها، نحوه گلدهی (روی شاخه‌های فصل جاری، یک‌ساله، دوساله و…) و نحوه رشد و نمو درخت موردنظر اطلاعات کافی داشته باشد به‌عنوان‌مثال درختچه توری و پیروکانتا اگر به‌صورت غیراصولی هرس شوند تا چندین سال تولید گل و میوه نخواهند کرد.
• ایجاد تعادل بین اندام‌های رویشی و سیستم ریشه متعادل‌کردن بار میوه در درختان مثمر و جلوگیری از سال آوری
• افزایش کیفیت میوه
• جوان‌سازی درختان و درختچه‌های مسن: عکس‌العمل درختان مختلف در مقابل هرس جوان‌سازی بسیار متفاوت بوده و برخی واکنش مثبت و برخی واکنش منفی نشان می‌دهند. به‌هرحال قبل از اقدام به چنین عملی می‌بایستی مطالعات و بررسی‌های اولیه به‌صورت دقیق انجام گیرد و این عمل به‌صورت تدریجی و طی چند سال و تحت‌نظر متخصص و کارشناس امر انجام می‌شود و از هرس‌های شدید و یکباره به‌منظور جوان‌سازی درخت جدا خودداری شود
• محدودکردن رشد گیاه برای تسهیل عملیات باغی مانند شخم‌زدن، سم‌پاشی و برداشت میوه

زمان دقیق هرس درختان

اگر فکر می‌کنید چه موقع درختان میوه خود را هرس کنید، پاسخ به این سؤال به اهداف شما بستگی دارد. آیا می‌خواهید اندازه یک درخت پرانرژی را کاهش دهید؟ یا آیا می‌خواهید یک درخت میوه جوان را ترغیب کنید تا سریع‌تر رشد کند؟ هرس صحیح درخت میوه، در زمان مناسب سال، می‌تواند به شما در دستیابی به این اهداف کمک کند.

اگر نمی‌دانید در چه فصلی باید درختان خود را هرس کنید، پاسخ به سوالات زیر به شما کمک خواهند کرد:

1. آیا درخت شما در حال حاضر خیلی بلند است و به راحتی نمی‌توانید برداشت کنید؟
   هرس درختان بزرگ مانند درختان گیلاس بزرگ به منظور کاهش اندازه آن‌ها را در اوایل بهار در نظر بگیرید.
2. آیا می‌خواهید درخت جوان یا تازه کاشته شده شما سریع‌تر رشد کند یا فقط یک درخت ریشه لخت کاشته‌اید؟ برای تحریک رشد شدید می‌توانید در اواخر زمستان هرس کنید.

درنتیجه هرس زمستانه برای درختان جوان مفید است زیرا رشد شدیدی را ایجاد می‌کند. اگر می‌خواهید درختان میوه خود را کوچک نگه‌دارید، هرس تابستانه بهتر است.

همچنین زمان مناسب برای هرس هر گیاه، به گونه گیاهی و هدف از انجام هرس بستگی دارد. در نتیجه ممکن است زمان هرس درخت انگور با زمان هرس درختان گردو یا زمان هرس درخت توت، متفاوت باشد. به طور کلی، زمان هرس درختان میوه، به نوع درخت و فصل باردهی آن بر می‌گردد. این هرس به طور معمول، یک تا دو ماه قبل از شروع زمان باردهی انجام می‌شود.

معمولا فصل‌های تابستان و زمستان، بهترین زمان هرس درختان هستند. ولی دلایل هرس در هر فصل، متفاوت است.

انواع هرس

هرس را می‌توان از نظر زمان، شدت عمل و هدف موردنظر به شکل زیر تقسیم‌بندی کرد.

هرس شاخه شامل: خم‌کردن شاخه، برداشتن پوست شاخه حامل میوه، زخمی‌کردن پوست، هرس برگ، هرس گل، هرس میوه

از نظر زمان

هرس زمان هرس درختان بستگی به نوع درخت، نوع هرس و آب‌وهوای منطقه دارد که در مورد هر یک از درختان باید جداگانه بحث شود. بیشتر درختان خزان پذیر را در هنگام به خواب‌رفتن آنها از اواخر پاییز تا اوایل بهار هرس می‌کنند.

درختانی همچون گیلاس و آلو را در تابستان هرس می‌کنند تا خطر ابتلای آنها به بیماری‌هایی نظیر برگ نقره‌ای Silver leaf کاهش یابد درختان افرا و راش بر اثر هرس از محل زخم خود شدیداً شیرابه ترشح می‌کنند بنابراین، اواخر پاییز زمان مناسبی برای هرس آنهاست. سوزنی‌برگان نیز به دلیل ترشح شدید شیرابه بهتر است در پاییز هرس شوند.

هرس سیاه یا زمستانه

انجام این هرس از زمان ریزش برگ‌ها تا بیدارشدن درختان امکان‌پذیر است در باغات وسیع برای اینکه هرس به‌موقع در تمام سطح باغ انجام شود اواخر پاییز کار هرس را شروع می‌کنند.

بسته به نوع درخت و شرایط آب‌وهوایی منطقه زمان هرس زمستانه تفاوت‌هایی دارد. مثلاً به دلیل حساس‌بودن هلو نسبت به سرما، این گیاه اواخر زمستان هرس می‌شود درحالی‌که درخت سیب را می‌توان در اوایل زمستان هرس کرد همچنین در مناطق سردسیر، هرس زمستانه در اواخر زمستان و در مناطق گرمسیر در اوایل زمستان انجام می‌گیرد.

در مناطق سردسیر، هرس زودهنگام درختان خطر سرمازدگی شاخه‌ها را در بردارد؛ بنابراین اواخر زمستان که شرایط آب‌وهوایی مناسب است بهترین زمان برای هرس درختان میوه در مناطق سردسیر می‌باشد.

هرس فرم هرس ریشه و حذف شاخه‌های خشک و بیمار و آفت‌زده از انواع هرس درختان است که در این محدوده زمانی انجام می‌گیرد در این زمان حرکت شیره پرورده بسیار کند است و مواد غذایی در تنه درخت ذخیره می‌شود و مشکل خاصی برای گیاه به وجود نمی‌آید

هرس تابستانه یا سبز

پس از هرس زمستانه فعالیت گیاه آغاز می‌شود و اعضای مختلف درخت رشد و نمو خود را از سر می‌گیرند. در طول دوران رشد و نمو، اندام‌های زائد و بدون مصرف و مزاحم نیز در بعضی از درختان رشد کرده و مقدار زیادی از انرژی مواد غذایی در درخت را صرف نشو و نمای خود می‌کنند و در نتیجه موجب تضعیف درخت می‌شود.

از اعضای مهم می‌توان پاجوش‌هایی که اطراف ریشه و یا ساقه و تنه به وجود می‌آیند را نام برد که در هرس سبز باید نسبت به قطع‌کردن آنها اقدام نمود هرس سبز را می‌توان بر روی شاخه‌هایی که رشد و نمو آنها در اواسط تابستان برای برخی از گونه‌ها و یا اوایل پاییز برای گونه‌های دیگر به پایان رسیده است انجام داد.

تجربه نشان داده است که عملیات هرس تابستانه روی شاخه بهتر است در اواسط تابستان انجام شود؛ زیرا در این موقع از سال مواد ذخیره‌ای درخت به مصرف رسیده و زمان ذخیره‌سازی مواد آلی در اندام‌های آن است. هرس، برگ گل ریشه میوه و حذف نرکها و پاجوش‌ها، ایجاد زخم روی پوست ساقه و قطع انتهای شاخه‌های سریع‌الرشد از جمله انواع هرس تابستانه درختان هستند.

هرس سبز باعث حذف قسمتی از شاخ و برگ‌های درخت شده و به‌این‌ترتیب تهویه گیاه را تسهیل می‌نماید. در این صورت برگ‌ها و اعضای مختلف گیاه می‌توانند از نور خورشید حداکثر استفاده را بنمایند و این موضوع باعث افزایش کیفیت میوه خواهد شد افزایش نفوذ نور در درخت بر انگیزش گل‌های سال بعد نیز اثر مثبت دارد.

هرس تابستانه به‌عنوان هرس مکمل در مورد بعضی از درختان میوه از جمله انگور، هلو، انجیر و درختان سیب پاکوتاه انجام می‌شود. هرس تابستانه بیش از هرس زمستانه باعث کاهش رشد درخت می‌شود؛ بنابراین ترجیحاً باید سبک و خفیف انجام شود.

از نظر شدت هرس (The types of pruning)

از این نظر، هرس به سه نوع ضعیف، شدید و متوسط تقسیم می‌شود. اگر پس از هرس مقدار شاخه باقیمانده کمتر از شاخه حذف شده باشد هرس را شدید و برعکس این حالت هرس را ضعیف می‌گوییم. درصورتی‌که مقدار شاخه حذف شده تقریباً برابر با مقدار شاخه باقیمانده باشد هرس از نوع متوسط است.

شدت هرس درخت بستگی به عوامل زیر دارد:

• به نوع درخت (عکس‌العمل درختان مختلف در مقابل شدت هرس بسیار متفاوت خواهد بود).
• سن درخت
• چگونگی هرس در سال‌های گذشته
• وضعیت موجود تاج درخت
• هدف از اجرای عملیات هرس
• نوع هرس (حذف و یا سرزنی شاخه‌ها)
• سرزنی نوک شاخه‌ها یا سرشاخه‌زنی (Heading back)

یکی از انواع روش‌های هرس درختان سرزنی است. سرزنی عبارت است از حذف قسمت انتهایی شاخه‌ها که باعث می‌شود جوانه‌های جانبی زیر محل برش فعال شوند. در درازمدت سرزنی باعث تولید گیاهی کوچک‌تر و متراکم نسبت به گیاه هرس نشده، می‌شود.

در این نوع هرس فقط نوک نهال و یا شاخه‌ها را می‌زنیم. هدف اصلی در این روش، متراکم ساختن تاج و تحریک شاخه دهی فرعی است با این نوع هرس درختان می‌توان شاخه‌های اصلی را تحریک به ایجاد شاخه‌های فرعی در سال آتی نمود و بدین‌وسیله تاج درخت را طی چند سال، پر شاخه و متراکم کرد (به‌منظور ایجاد فرم و سایه‌اندازی بیشتر)

معمولاً در سال‌های اولیه که هرس و تربیت نهال انجـام می‌شود عمل سرشاخه‌زنی بـرای تشکیل فرم مناسب درخت انجام می‌گیرد؛ ولی پس از باردهی، سرشاخه‌زنی بسیار کم‌تر انجام شده و بیش‌تر از حذف کامل شاخه‌ها استفاده می‌شود.

انواع برش در زمان هرس

1. کوتاه کردن شاخه ها (سرشاخه زنی)back Heading و 2- تنک کردن شاخه ها out Thining

سر شاخه زنی یعنی حذف بخشی از شاخه با توجه به میزان قدرت و رشد آن شاخه و حذف کامل یک شاخه را تنک کردن مـی گوینـد که سبب تنک کردن و کاهش شاخه ها در مناطق فشرده تاج می شود . در سر شاخه زنی باعث تحریک و رشد شاخه ها می شویم ولـی در تنک کردن باعث حذف کامل می شوند. به طور کلی در درختانی مانند سیب و گلابی در سال های اولیه و به منظور تشکیل فرم مناسب درخت عمل سر شاخه زنی انجام گرفته ولی پس از باردهی سر شاخه زنی بسیار کمتر صورت گرفته و عمدتاً از حذف و یا تنک کردن شاخه ها در زمان هرس استفاده می شود در حالی که در درختانی مانند هلو و بادام بعد از بلوغ و باردهی درختان نیز عمل سر شاخه زنی انجام می شود تفاوت عمده این دو نوع برش به این دلیل است که در درختان سیب و گلابی تشکیل گل و میوه بر روی شاخه های دو ساله و مسن تر بـوده و مـا بـا سرشـاخه زنی باعث تحریک رشد شاخه های جدید شده و در واقع امکان بالغ شدن و تولید اسپور را به شاخه های یکساله نمی دهیم در حالی که در درختی مانند هلو تشکیل میوه و گل بر روی ساقه یک ساله می باشد و لذا با سرشاخه زنی موجب تحریک رشد شاخه های یک ساله شده و عملاَ میوه دهی را برای سال بعد تحریک می کنیم

نرک: شاخه ای که رشد رویشی خیلی طولانی دارد و به علت اینکه مواد غذایی را در رشد رویشی مصرف کرده است گل نمی دهد.

حذف کامل شاخه‌ها یا تنک کردن تاج (Thinning out)

در این نوع هرس شاخه‌های درونی و شاخه‌های با زوایای نامناسب زوایای بسته – دفرمه – آفت‌زده و بیمار را از قسمت انتها حذف نموده و با این عمل تاج درخت خلوت می‌شود. به‌عبارت‌دیگر هدف این نوع هرس، تنک کردن شاخه‌ها و کاهش تراکم تاج درخت است حذف کامل باعث بزرگ‌تر شدن اندازه درخت شده اما شاخه‌ها در مقایسه با گیاه هرس نشده بیشتر باز هستند

درختانی که حالت جارویی به خود گرفته‌اند و یا چند سالی هست که هرس نشده‌اند بهتر است با این روش هرس ..شوند این نوع هرس درختان می‌بایستی طی ۲ الی ۳ سال و به‌صورت تدریجی انجام شود.

در درختان سیب و گلابی که گل و میوه بر روی شاخه‌های دو‌ساله تشکیل می‌شود حذف کامل شاخه انجام می‌شود؛ زیرا سرشاخه‌زنی رشد شاخه‌های جدید را تحریک کرده و امکان بالغ‌شدن و تولید میوه به شاخه‌های یک‌ساله داده نمی‌شود.

اثر هرس بر غلبه انتهاییdamnance Apical :

جوانه انتهایی تولید اکسین(ایندول استیک اسید) می کند که حرکت قطبی دارد هرس شاخه های در حـال رشـد و یـا در حـال رکـود موجب حذف غلبه انتهای می گردد این بازدارندگی انتهایی در اثر تولید هورمون ایندول استیک اسید در جوانه انتهایی و اثـر بازدارنـده آن بر رشد جوانه های جانبی می گردد با قطع شدن جوانه انتهایی این بازدارندگی یا این غلبه انتهایی از بین ر فته و رشـد جوانـه هـای پایین تحریک می شود.

در یک تحقیق مشخص شده است که در سیب سر زنی شاخه ها می تواند موجب تحریک 5-7 جوانه پایینی به رشد شـود. خـم کـردن شاخه ها و به حالت کمانی در آوردن آنها سبب اختلال در حرکت قطبی اکسین شده و موجب کم کردن اثر غلبه انتهای می گردد و با کاهش رشد جوانه انتهایی باعث تحریک رشد جوانه های جانبی می شود اگر شاخه ها را با زاویه 30-55 خم کنیم رشـد انتهـایی زیـاد می شود و اگر بیشتر خم شد باعث رشد نرک ها می شود با حلقه برداری باعث تحریک رشد شاخه های فرعی و تسریع میوه دهی مـی شویم. حلقه برداری رشد رویشی را کاهش می دهد.

رشد رویشی بر رشد زایشی ارجح است یعنی رشد رویشی زیاد شده رشد زایشی را کم می کند و میوه و جوانه گل اگر با هم باشد رشـد میوه، رشد جوانه گل را کم می کند.

هرس اگرچه باعث تحریک رشد در مواضع هرس می گردد ولیکن به طوری که درختان هرس شده کوچک تراز درختـانی هـستند کـه هرس نشده اند. اثر هرس تابستانی و هرس سبز بر کاهش رشد درخت شدید تر از هرس زمستانه می باشد.

اثر هرس بر بار دهی میوه:

به طوری که هرس شدید در سالهای اولیه به علت خاصیت تحریک کنندگی رشد شاخه های اولیه سبب تـاخیر در بـه محـصول رفـتن درختان می گردد و عملاَ باردهی را به عقب می اندازد در مقایسه درختانی که در سالهای اولیه هرس فرم دهی نمی گردند بـا درختـان هرس شده گروه اول زودتر به محصول می روند برای هرس فرم دهی ما باید از هرس های سنگین جلـوگیری کنـیم و لـذا در سـالهای اولیـه برای فرم دهی بهتر است هرس در حد امکان سبک تر صورت گیرد تا تأثیر چندانی در به محصول رفتن درخت ایجاد نشود. در مقایسه دو هرس زمستانه و تابستانه، هرس زمستانی اثرات منفی شدیدتری داشته و بیشتر سبب تأخیر در باردهی مـی گـردد و بـه همین خاطر برخی از محققان در مورد به خصوص درختان سیب بر روی پایه های پاکوتاه کاربرد توأم هرس سبک و خم کـردن شـاخه ها مانند هرس سیستم پنجه ای یا Palmette بهتر از هرس سنگین می دانند هرس در مورد درختانی مثل زیتون سبب تنظیم باردهی و کاهش سال آوری درختان می گردند.هرس با باز کردن تاج درخت سبب مواجه بهتر شاخه های درون تا ج با نور خورشید شده و ضمن افزایش راندمان فتوسنتز در داخل تاج درخت باعث تحریک بیشتر جوانه های گل در این منطقه می گردد . درختان به صول مدت روز حـساسیت ندارنـد ولـی بـه شـدت نـور حساسیت دارند ولی توت فرنگی به طول مدت روز حساسیت دارد اگر به سیب کمتر از یک حد مقدار نور برسد در تشکیل گل و جوانـه اسپور اختلال ایجاد می شود. در مورد درختان سیب نفوذ کمتر از %30 نور خورشید به داخل تاج سبب اخـتلال در تـشکیل اسـپور هـا شده و گل دهی محصول را در داخل تاج کاهش می دهد این روند روی کیفیت میوه هم موثر است به طوری که آنتوسیانین ها در مورد بعضی از درختان فقط در حضور نور تشکیل می شود مثل سیب، گلابی، هلو و زردآلو و بنا براین میوه های که در داخل تاج درخت قرار دارند عمدتاً رنگ قرمز کمتری دارند.

انواع هرس با توجه به سن درخت

1. هرس فرم دهی (تربیت درخت Traning ( 2- هرس باردهی Pruning

هرس فرم دهی بر روی نهال های جوان حدود 1 تا 4 سال انجام می شود و هدف از این نوع هرس ایجاد شکل و چهـارچوب خـاص در گیاه با توجه به طبیعت گیاه برای داشتن میزان رشد عملکرد مناس ب در آینده است. هرس باردهی بر روی درختانی که به محصول رفته اند انجام می شود هدف اصلی این هرس حداکثر باردهی و کیفیت میوه می باشد.

در مورد هرس فرم دهی ابتدا نهال را در ارتفاع 75- 100 سانتیمتر سر برداری می کنیم. این نهـال در سـال بعـد بـه اختیـار خـودش شـاخه می دهد و ما باید شاخه های مورد نیاز را نگه داشته و بقیه را حذف کنیم سه نوع معیار وجود دارد:

1. در یک سوم بالای شاخه ها را نگه می داریم
2. شاخه ها باید دارای تقارن نسبت به یکدیگر بوده و دارای زاویه مناسب با همدیگر باشـند.
3. دارای فاصله عمودی مناسبی نسبت به یک دیگر باشند.

روش‌های تربیت نهال

شکل هرمی

در این روش عملاً سر برداری انجام نمی‌شود. سه تا پنج شاخه جانبی را که در جهات مختلف درخت باشد، انتخاب و از یک‌سوم انتهایی قطع می‌شوند. بعدها این شاخه‌ها بازوهای اصلی درخت را تشکیل می‌دهند. در سال‌های بعد نیز هرس تنها به حذف شاخه‌های فرعی اضافی و شاخه‌های پایین‌تنه محدود می‌شود. این روش عمدتاً برای درختان زینتی و غیر مثمر مانند چنار و تبریزی به کار می‌رود. درختان تربیت شده دارای ارتفاع نسبتاً زیاد هستند، لذا برای درختان میوه که روی پایه‌های بذری پیوند شده‌اند، مناسب نیست، زیرا ارتفاع زیاد درخت عملیات باغبانی را مشکل می‌کند، ولی وقتی ارقام روی پایه‌های پاکوتاه پیوند شده باشند، می‌توان از این روش برای تربیت درخت استفاده کرد، زیرا درختان پیوند شده روی پایه‌های پاکوتاه ارتفاع زیادی پیدا نمی‌کنند. به‌عنوان‌مثال فرم تربیت هرمی برای درختان سیب و گلابی پیوند شده روی پایه‌های پاکوتاه به کار می‌رود. فرم اسپیندل که مشابه این روش است برای درختان میوه دانه‌دار (سیب و گلابی) و هسته‌دار (گیلاس و آلو) مناسب است. تفاوت فرم اسپیندل با روش هرمی در این است که در فرم اسپیندل به درخت اجازه داده نمی‌شود که از ارتفاع مشخصی (معمولاً ارتفاع سه متر) بلندتر شود و هر سال رشد آن کنترل می‌شود. به این منظور، شاخه مرکزی از کنار شاخه‌ای ضعیف هرس می‌شود تا ارتفاع درخت کنترل شود.

شکل شلجمی

این شکل بیشتر در میوه کاری و برای محدودکردن ارتفاع درخت و گسترده نمودن تاج آن در درختانی مانند گلابی، بعضی از انواع سیب مانند رد دلیشز، همچنین در زردآلو، آلو، بادام، گردو، خرمالو، پسته و غیره به کار می‌رود. در این روش نهال پس از اینکه از ارتفاع 60 تا 70 سانتیمتر سر برداری شد، در سال بعد تولید تعدادی شاخه فرعی می‌کند که در زمستان تعدادی از آن‌ها را که از رشد چند جوانه بالایی حاصل شده و زاویه بسته و رشد عمودی دارند حذف و از بین بقیه سه تا پنج شاخه را که با تنه زاویه نزدیک 45 تا 60 درجه داشته و در اطراف تنه اصلی واقع شده و با یکدیگر 20 تا 30 سانتیمتر فاصله عمودی داشته باشند به‌عنوان شاخه‌های اصلی درخت آینده انتخاب کرده و بقیه از ته قطع می‌شوند.

در این شکل تربیت هیچ شاخه‌ای مداوماً حالت پیشاهنگ به خود نخواهد گرفت و به‌مجرداینکه شاخه‌ای بر دیگران مسلط و قطر آن در محل اتصال به محور مرکزی از یک‌دوم محور مرکزی بیش‌تر شد، باید آن شاخه را قطع و نقش پیشاهنگ را به شاخه دیگری واگذار کرد. این طرز تربیت باعث می‌شود که درخت در تمام جوانب خود دارای شاخه‌های قوی شود و شاخه‌ها بتوانند محصول زیادی تولید کرده در برابر وزن آن و نیز فشارهای خارجی به‌راحتی مقاومت کنند.

بهتر است پس از هرس به کمک شاخه‌های هرس شده، زاویه شاخه‌ها را که بعداً اسکلت اصلی گیاه را تشکیل می‌دهند، باز نمود. باز کردن زاویه شاخه‌ها، هم منجر به تسریع باردهی شده و هم باعث می‌شود شاخه در برابر محصول زیاد سال‌های بعد مقاومت کرده و نشکنند.

شکل جامی (مرکز باز)

در این فرم تربیت به هیچ شاخه ایی اجازه داده نمی‌شود که حالت پیش‌آهنگ به خود بگیرد. سر برداری از ارتفاع 75 تا 100 سانتیمتری انجام می‌شود و سه تا پنج شاخه اصلی بافاصله 10 تا 15 سانتیمتر از یکدیگر نگه داشته می‌شود.

شاخه‌های اصلی پس از این که رشد کردند و قطور شدند فواصل بین را پر خواهند کرد و چنین به نظر خواهند آمد که همگی از انتهای تنه منشعب شده‌اند. هدف از این روش تربیت، داشتن درختان با تاج پهن است که مرکز آن باز است. یک‌تنه کوتاه به ارتفاع حدود 46 سانتیمتر و تعداد 0 تا 4 شاخه که از مرکز درخت منشأ می‌گیرند، شکل کلی درختان را ایجاد می‌کنند. این سیستم تربیت مناسب درختان سیب نیست. شکل جامی بیشتر برای هلو و آلوی ژاپنی و گاهی اوقات برای بعضی از ارقام بادام بکار می‌رود. بااین‌حال به دلیل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از سایر سیستم‌ها خواهد بود. حسن این شکل باز بودن قسمت مرکزی تاج و نفوذ نور کافی به داخل آن است. مهم‌ترین عیب این روش آن است که محل اتصال شاخه‌های اصلی به تنه به دلیل تراکم آنها نسبتاً ضعیف است و همیشه این خطر وجود دارد که در اثر وزن میوه و فشار ناشی از برف‌ویخ زمستانه، تنه یک یا چند شکاف از وسط بر دارد و درخت از بین برود. به‌طورکلی در زمان هرس برش‌ها باید به‌درستی انجام شوند و برش‌های بزرگ باید با چسب باغبانی پوشانده شوند. لازم به ذکر است که این روش تربیت برای مناطقی که نور کمی دارند قابل توصیه است، زیرا در مناطق مرتفع و در شرایط با نور زیاد، درخت دچار آفتاب‌سوختگی می‌شود.

هرس باردهی درختان میوه

هرس سیب و گلابی

به‌منظور انجام یک هرس موفقیت‌آمیز، ابتدا باید با انواع شاخه بارده و نیز شاخه‌هایی که در آینده به بار می‌روند، آشنا شد تا بتوان نسبت به حفظ و تقویت آن اقدام نمود. انواع شاخه در درختان سیب و گلابی به شرح زیر است:

دارد یا میخچه: شاخه‌های کوچکی به طول چند میلیمتر تا چند سانتیمتر (در سیب به طول 1 تا 1.5 سانتیمتر) هستند که منتهی به یک جوانه چوب بوده و تحت شرایط مناسب می‌توانند تبدیل به لامبورد گردند.

لامبورد: شاخه کوچکی به طول چند میلیمتر تا چند سانتیمتر (در سیب به طول 2.5 تا 3 سانتیمتر) است که قسمت انتهای آن به یک جوانه گل ختم می‌شود. در بعضی از ارقام جوانه جانبی معمولاً تبدیل به میخچه شده و بعداً به لامبورد تکامل پیدا می‌کند، ولی در بعضی ارقام و تحت شرایط مناسب جوانه جانبی می‌تواند مستقیماً به لامبورد تبدیل شود.

براندی: شاخه‌ای کوچک و قابل‌انعطاف که به طول 60 سانتی‌متر نیز می‌رسد. در انتهای براندی جوانه‌ای قرار دارد که اگر حاوی گل باشد، براندی تاج‌دار و اگر فقط حاوی برگ باشد، براندی ساده نامیده می‌شود.

نرک (گورمان): شاخه‌هایی هستند با رشد بسیار قوی که تا چندین سال میوه دهی ندارند و موجب تضعیف شاخه‌های اطراف خود می‌شوند. هرس شدید در درختان مسن باعث تولید نرکهای زیاد می‌شود

بورس: قسمت متورم و گوشتی است که در محل اتصال دم میوه به شاخه ایجاد می‌شود. این امر در اثر تجمع مواد غذایی ایجاد می‌شود. بر روی یک بورس می‌تواند جوانه چوب ساده، میخچه، لامبورد و حتی براندی تشکیل شود.

در سیب و گلابی تشکیل میوه بر روی شاخه‌های دو‌ساله و مسن‌تر است، بنابراین هرس این درختان سبک است، زیرا هرس سنگین باعث رشد تعداد زیادی شاخه‌های یک‌ساله بدون بار و طویل شده که محصول دهی درخت را کم می‌کند.

در درختان سیب پیوند شده روی پایه‌های بذری هرس شامل تنک کردن و حذف قسمت‌های متراکم تاج، حذف شاخه‌های خشک، بیمار، ضعیف، نازک و غیر بارده در محل‌هایی که انتشار نور ضعیف است. در سیب رشد سالیانه بیش از 06 تا 56 سانتیمتر مطلوب نیست. از طرف دیگر باتوجه‌به اینکه اسپورها سه تا چهار سال می‌توانند میوه دهند، لذا بهتر است هر چند سال یک‌بار یک هرس مناسب صورت گیرد. به‌عبارت‌دیگر تا زمانی که شاخه‌های کوتاه (اسپورها) میوه کافی تولید می‌کنند نباید هرس شوند، اما زمانی که از میزان باروری آن‌ها کم شود لازم است قسمتی از آن‌ها را حذف نمود و درخت را با دادن کود و آب کافی تقویت نمود تا امکان تولید شاخه‌های بارده جدید میسر گردد. لازم به ذکر است درختان سیب روی پایه‌های پاکوتاه بسیار شدیدتر هرس می‌شوند بدون این که خطر رشد رویشی زیاد آن‌ها را تهدید کند. در سیب و گلابی، هرس سه جوانه نیز کاربرد دارد. این هرس سه سال طول می‌کشد و پس از سه سال شاخه‌های بارور ایجاد خواهد شد. به این منظور در سال اول سه جوانه روی شاخه باقی گذاشته و شاخه از بالای جوانه سوم قطع می‌شود. در سال دوم پایین‌ترین جوانه روی شاخه تبدیل به میخچه شده و دومین جوانه براندی ساده را تشکیل می‌دهد. جوانه سوم در آن سال تبدیل به شاخه طویلی شده که از بالای دومین جوانه قطع خواهد شد. در سال سوم میخچه سال قبل تبدیل به لامبورد شده و براندی ساده نیز به براندی تاج‌دار تبدیل خواهد شد. در این سال شاخه از بالای براندی تاج‌دار حذف خواهد شد. در گلابی نیز هرس طی سالیان باردهی بیشتر به حذف شاخه‌های پیر و خم شده در بخش‌های تحتانی، باز کردن شاخه‌ها و حذف نرکهای بخش‌های مرکزی درخت، حذف پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها و در مواردی کنترل رشد انتهایی درخت با استفاده از سر برداری بازوها انجام می‌گیرد. درختان “به” هرس چندانی لازم ندارند. عمدتاٌ هرس روی شاخه‌هایی اعمال می‌شود که از یک سمت درخت به سمت دیگر می‌روند و در وسط تاج درخت سایه می‌اندازند.

تشکیل میوه در سیب و گلابی به دلیل اینکه بر روی اسپورهایی است کـه بـر روی شـاخه هـای دو سـاله و مـسن تـر تشکیل می شوند این درختان بعد از بار دهی هرس سبک می شوند تا سیستم اسپور مذبور بتواند توسعه یابـد. هـرس سـنگین موجـب رشد تعداد زیادی شاخه های یک ساله طویل و بی بار شده و محصول دهی درخت را کم می کند. در درختان سـیب اسـتاندارد. هـرس بیشتر شامل تنک کردن قسمت های متراکم تاج، حذف شاخه های خشک شده و بیمار و حذف شاخه های ضعیف : نازک و غیـر بـارده در محل های از تاج درخت است که انتشار نور ضعیف می باشد رشد سالیانه بیش از 20 تا 40 سانتیمتر در سیب و گلابی مطلوب نمی باشد.

در ادامه می توانید ویدیویی از یک هرس باردهی درخت سیب را مشاهده فرمایید.

هرس هلو

در هلو میوه روی شاخه‌های جانبی یک‌ساله تشکیل می‌شود و انگیزش جوانه‌های گل روی شاخه سال جاری است، لذا هرس باردهی در هلو سبب افزایش تشکیل جوانه‌های گل می‌شود. از نظر وضعیت استقرار جوانه‌ها روی شاخه، معمولاً در درختان هلو جوانه‌ها به شکل سه جوانه در کنار هم ظاهر می‌شوند که دو تای کناری جوانه گل و وسطی جوانه برگ است. درختان هلو نسبت به سایر درختان میوه برای رشد و نمو به نور بیش‌تری نیاز دارند. رشد درختان هلو جانبی است و غالبیت انتهایی در آن‌ها نسبت به گیلاس، سیب و گلابی کم‌تر است. درختان هلو که در مدارهای بالاتر (مناطق سردتر) کشت می‌شوند، بسیار حساس به شانکر و قارچ‌های عامل پوسیدگی هستند. از آن جایی که هرس می‌تواند عامل ایجاد شانکر در درختان باشد، زمان و روش هرس از اهمیت زیادی برخوردار است. زمان هرس در هلو بر سرمازدگی زمستانه و کوتاهی عمر درختان هلو نیز مؤثر است. درختانی که در ماه‌های مهر، آبان، آذر و دی هرس می‌شوند، نسبت به درختانی که دیرتر هرس می‌شوند، به کوتاهی عمر حساس‌ترند. اگر هرس خیلی زود و در اواخر پاییز و اوایل زمستان صورت گیرد، ریسک آسیب زمستانه افزایش پیدا می‌کند. (سرمازدگی) هیچ‌گاه نباید هلو و شلیل را در پاییز هرس کرد. بهترین زمان هرس هلو درست قبل از بیدارشدن و تورم جوانه است. به‌منظور انجام هرس هلو شناسایی شاخه‌های آن الزامی است. انواع شاخه در درختان هلو به شرح زیر است:

شاخه‌های یک‌ساله: شاخه‌های قوی به طول 50 تا 100 سانتیمتر که در طول محور خود دارای جوانه گل بوده و به یک جوانه رویشی منتهی می‌شوند. این شاخه‌ها از اهمیت زیادی برخوردارند، زیرا اندازه میوه باقدرت و تعداد شاخه یک‌ساله ارتباط مستقیم دارد. این شاخه‌ها به پنج ناحیه تقسیم می‌شود. شناخت این نواحی برای هرس هلو ضروری است. در شاخه‌های 40 تا 60 سانتیمتری به ترتیب از پایین‌به‌بالا نواحی زیر تحتانی، تحتانی، مرکزی، زیر انتهایی و انتهایی وجود دارد. در بین نواحی ذکر شده ناحیه تحتانی دارای جوانه‌های سه‌تایی باارزش است. ناحیه زیر تحتانی فقط جوانه‌های رویشی دارد. شاخه‌هایی که طول کم‌تر از 30 سانتیمتر داشته باشند، ناحیه تحتانی را نداشته و یا این ناحیه در آن‌ها خیلی کوتاه است، بنابراین در هلو هدف از هرس‌کردن تولید شاخه‌هایی به طول 40 تا 60 سانتیمتر است که در آن‌ها ناحیه تحتانی و مرکزی وجود دارد.

براندی: شاخه یک‌ساله میوه ده باقدرت رشد ضعیف (حدود 10 تا 40 سانتیمتر) که در طول محور خود دارای جوانه گل بوده و به یک جوانه رویشی منتهی می‌شود. این شاخه بارده بوده و میوه‌هایی با اندازه متوسط یا ریز تولید می‌کند

ترکه‌ها: شاخه‌هایی که از یک جوانه در همان سال به وجود می‌آیند.

تنه‌جوش‌ها و نرکها: شاخه‌های بسیار بلند و قوی که فاقد جوانه گل هستند. بر اساس مطالب ذکر شده در هلو نیز تنک شاخه در مقایسه با سرزنی توصیه می‌شود. تنک شاخه باید طوری باشد که شاخه‌های 40 تا 60 سانتیمتر به بالا حفظ شوند. به‌طورکلی 60 درصد شاخه‌های هلو هرس می‌شود تا نیاز به تنک میوه کم‌تر باشد.

هرس تابستانه در هلو متداول است. انجام هرس در ابتدای فصل تابستان تأثیر پاکوتاه کنندگی بر روی درخت دارد. این هرس رشد رویشی را کاهش داده و از توسعه شاخساره جلوگیری می‌کند. هرس در میانه تابستان روی تحریک رشد رویشی بی‌تأثیر و یا کم‌تأثیر است. هرس تابستانه نیز باید تا اواخر شهریور یا اوایل مهر خاتمه یابد. با استفاده از هرس تابستانه صحیح و به‌موقع می‌توان تا حدودی از تشکیل شانکر و زوال درختان جلوگیری کرد.

هرس گیلاس

در گیلاس غالبی‌ات انتهایی زیاد است. در زمان تربیت گیلاس غالبی‌ات انتهایی به‌قدری زیاد است که ممکن است محور مرکزی به طول یک متر هیچ‌گونه شاخه جانبی نداشته باشد. برای انجام تربیت صحیح درخت و تحریک تشکیل شاخه‌های جانبی باید هرس جوانه برداری (Debudding )انجام شود. به این منظور در اردیبهشت‌ماه زمانی که جوانه‌ها متورم شدند، سه تا چهار جوانه بالایی را در محور مرکزی نگه داشته و بقیه حذف می‌شوند. حذف جوانه‌ها منجر به رشد جوانه‌های باقی‌مانده شده و به‌این‌ترتیب شاخه مرکزی دارای تعدادی جوانه جانبی خواهد شد. حال می‌توان در بین شاخه‌های جانبی ایجاد شده، اسکلت اصلی درخت را انتخاب کرد.

در زمان تربیت درخت باید دقت نمود شاخه‌هایی که برای تشکیل اسکلت اصلی درخت انتخاب می‌شوند، دارای زاویه بسته نباشند. برای باز کردن شاخه‌های با زاویه بسته از هرس قطاعی دوبل استفاده می‌شود. به این منظور در اردیبهشت‌ماه یک‌سوم شاخه با زاویه بسته را از محل جوانه‌ای که رو به بیرون است، قطع می‌کنیم. اردیبهشت سال بعد جوانه انتهایی، شاخه ایی رو به بیرون تولید می‌کند.

این شاخه جدید نیز در سال بعد از بالای جوانه رو به بیرون حذف می‌شود. این عمل سه سال تکرار می‌شود و منجر به باز شدن زاویه شاخه می‌گردد. لازم به ذکر است هرس جوانه برداری و هرس قطاعی دوبل در سال دوم رشد نهال و به‌منظور انجام تربیت صحیح انجام می‌شود. شاخه‌بندی و رشد طبیعی درخت گیلاس طوری است که به‌صورت تاج باز رشد می‌کند و اکثر شاخ‌وبرگ درخت در معرض نور خورشید قرار دارند، بنابراین پس از رسیدن به باروری نیاز چندانی به شاخه‌بری و هرس شدید مثل هلو و حتی در حد سیب و گلابی نیز ندارند. تنها کافی است هر چند سال یک‌بار سرشاخه‌های طویل از کنار شاخه ایی ضعیف کوتاه شوند تا از بلندشدن بیش از حد شاخه جلوگیری شود. شاخه‌های بلند عملیات برداشت و سم‌پاشی را با مشکل مواجه می‌کنند. درختان با این شاخه‌های بلند در برابر بادهای شدید نیز آسیب‌پذیری بیش‌تری خواهند داشت.

تشکیل میوه گیلاس بر روی اسپور های کوتاه می باشد و لذا این درخت هرس بار دهی سبک دارد.

هرس آلبالو

عادت رشد آلبالو به شکلی است که شاخه‌های افقی زیادی تولید می‌کند، بنابراین شاخه‌های افقی حفظ شده و شاخه‌هایی که رشد عمودی دارند تنک می‌شوند. درختان آلبالو مانند گیلاس مشکل رشد زیاد را ندارد. به دلیل اینکه پایه آلبالو پاجوش و ریشه جوش زیادی تولید می‌کند باید نسبت به حذف آن‌ها اقدام نمود. درختان مسن‌تری که کم‌بار شده‌اند را می‌توان با هرس متعادل وادار به تولید شاخه‌های فرعی باردار نمود، اما باید دقت شود که هرس شدید نباشد. به‌طورکلی به‌منظور جوان‌سازی درختان مسن و باغ‌های قدیمی درختان میوه می‌توان شاخه‌های قطور را از کنار ناخنک قطع کرد. ناخنک در واقع جوانه خفته ایی است که پس از قطع شاخه قطور بیدار شده و شاخه جوان تولید می‌کند. در موقع هرس شاخه‌های قطور و سنگین، برش باید در سه مرحله صورت گیرد تا از شکسته‌شدن شاخه بر اثر سنگینی آن در زمان‌برش جلوگیری گردد.

در درختان آلبـالو بارده به دلیل تولید گل زیاد و برگ ناکافی مقداری هرس سالیانه نیاز می باشد در آلبالو حداقل 15 سانتیمتر رشد سالیانه نیاز است تا تـوازن بین رشد رویشی و گلدهی برقرار شود.

هرس بادام

درخت بادام پس از بارور شدن به هرس زیاد و سالیانه نیازی ندارد، زیرا سطح بارده نسبتاً وسیعی دارد. برای درشت‌شدن میوه‌ها نیازی به تنک میوه نیست. خطر شکستن شاخه در زیر بار بسیار کم است و نیازی به کوتاه‌بودن شاخه بارده برای برداشت نیست. باتوجه‌به مطالب گفته شده بهتر است درختان بادام را هر دو یا سه سال یک‌بار هرس مالیمی نمود و شاخه‌های خشک، بیمار و آفت‌زده را حذف نمود. حذف شاخه‌های نرک و جایگزین‌کردن شاخه‌های مسن با شاخه‌های جوان نیز از دیگر اقداماتی است که باید انجام شود.

نحوه تشکیل میوه و هرس درختان بادام و زردآلو شبیه به هلو می باشد با این تفاوت گه ایـن درخـت کمـی سـبک تـر هرس می شود.

هرس آلو

به‌طورکلی آلوها به دودسته آلوهای ژاپنی و اروپایی تقسیم می‌شوند. آلوهای ژاپنی نیاز سرمایی کم‌تری داشته و لذا زود گل تر از آلوهای اروپایی بوده و سرمای دیررس بهاره به آن‌ها آسیب می‌زند. همچنین پوست خشن‌تر، تعداد گل بیش‌تر و مقاومت بیش‌تر به بیماری‌ها از مشخصه‌های آلوی ژاپنی است. درختان آلوی ژاپنی پررشدتر از آلوی اروپایی هستند و سنگین‌تر از آلوهای اروپایی هرس می‌شوند. میوه آلوی ژاپنی بزرگ‌تر بوده و نیز شاخه‌های آن شکننده‌تر است. ارقام پربار مثل آلوهای ژاپنی بیش‌تر هرس می‌شوند تا میوه‌های باقی‌مانده درشت‌تر و مرغوب‌تر شوند. آلوهای خشک‌کردنی به هرس و تنک کم‌تری نیاز دارند. اگر درختان پس از چند سال باردهی کم‌بار شدند و رشد انتهایی آن‌ها کم‌تر از 20 سانتیمتر شد، بهتر است هرس شدیدتری روی آن‌ها اعمال شود. نرک های ایجاد شده پس از هرس باید حذف شوند. در باغ‌هایی که در اثر هرس نادرست تعداد زیادی شاخه‌های نرک عمودی ایجاد شده بهتر است شاخه‌های پر رشد از کنار شاخه جانبی ضعیفی حذف گردد. به‌طورکلی وجود شاخه‌های باریک و کوتاه علامت ضعف درخت و رشد بیش از 75 سانتیمتر شاخه‌ها علامت زیادی ازت بوده و منجر به کم باری خواهد شد.

آلو های اروپایی domesticca.P محصول خوبی طی 12 سال اول بعد از هرس فرم با مقدار هرس کم و یا بدون هرس تولید می کننـد و صرفاً شاخه های خشک و بیمار حذف می گردند با متراکم شدت قسمت های بارده مقداری هرس شاخه زنی در ایـن درختـان انجـام مـی شود. آلو های ژاپنی salicina.P میوه های درشت تر و شاخه های شکننده تری دارند و لذا سنگین تر از آلو های اروپایی هرس می شوند. هلو: در درخت هلو هرس سنگین انجام می شود هرس گوش خرگوشی مرسوم است درختان معمولی 5 سـال محـصول سـنگین تولیـد مـی کنند میزان رشد مناسب سرشاخه در هلو30 تا 50 سانتی متر می باشد در صورتی که رشد سرشاخه به محدوده 10 تا 30 سانتی متر برسد ایـن درختـان نیازمند به هرس باردهی هستند تشکیل جوانه گل در هلو بر روی شاخه یکساله می باشد به دلیل تشکیل زیاد جوانه گل و اندازه بـرگ میوه که سبب تولید محصول سنگین می گردد این درختان نسبت به سایر درختان هسته دارد و دانه دار هرس سنگین تری نیاز داشته و گفته می شود که بهتر است تا %50 شاخه های یک ساله حذف یا سر برداری گردد تا هم سبب تعادل میوه در سـال بعـد و بنـابراین ممانعت از ایجاد Starvation Root یا گرسنگی ریشه و لذا کاهش عمر درخت گردد و همـین اسـت کـه ایـن هـرس شـدید سـبب تحریک و تولید شاخه شده و لذا تولید محصول برای سال بعد را تضمین نماید.

گردو و پکان

گردو معمولاً به صورت شلجمی و یا محور تغییر یافته تربیت می گردد و حدود 5-6 شاخه جانبی در اطـراف سـاقه نگـه داشته می شود در بیشتر ارقام گردو بار دهی به صورت Terminal یا انتهایی بوده و لذا به جزء هرس شاخه ای خـشک شـده، هـرس چندانی بر روی این درخت انجام نمی گردد البته در مورد ارقامی که به صورت جانبی Lateral تولید گل می نماید تا حـدودی هـرس باردهی البته با ماشین های هرس کننده در مورد آنها مرسوم می باشد. هرس درختان پاکوتاه: در مورد درختانی که روی پایه های پاکوتاه هستند و یا رقم های که type Super هـستند کـه تیـپ اسـپوری دارند مثل بعضی ارقام سیب می توان بدون وارد کردن خطر به رشد رویشی آنها از هرس مکانیکی به صـورت پـرچین یـا دیـواره سـبز استفاده نمود البته در حال حاضر سعی می شود با استفاده توأم از هرس سبک و خم کردن شاخه ها رشد درختان را بر روی پایه هـای پاکوتاه کنترل نمایند و از هرس بی رویه این درختان جلوگیری کنند تا سبب تولید برگ زیاد و تأثیر در بازدهی نگردد.

هرس انگور

در انگور نیز مشابه هلو تشکیل جوانه‌های گل روی شاخه سال جاری و میوه دهی روی شاخه یک‌ساله است. در انگور 96 درصد شاخه‌ها هرس می‌شود و تنها 16 درصد جوانه‌ها باقی می‌ماند. به عبارتی هرس انگور از هرس هلو نیز شدیدتر است. هرس سبز نیز در انگور دو تا سه هفته بعد از تمام گل انجام می‌شود که مصادف با زمان تشکیل میوه است (خردادماه). در این هرس جوانه‌های روی تنه اصلی حذف می‌شود. اگر هرس زمستانه یا باردهی در انگور زودهنگام انجام شود موجب تحریک فعالیت و رشد بوته شده و در نتیجه مقاومت به سرما را در بوته کاهش داده و ممکن است بوته انگور در اثر سرمای دیررس بهاره از بین برود؛ بنابراین هرس باید تاحدامکان دیرتر انجام شود تا خطر سرمای دیررس بهاره رفع شود. از طرف دیگر هرس را نباید زیاد به تعویق انداخت، زیرا اگر هرس انگور در اوایل بهار به تأخیر افتد، به‌طوری‌که دمای خاک به بالای 10 درجه سانتیگراد برسد، از محل برش‌های ایجاد شده در اثر هرس، مایعی به نام اشک مو خارج می‌شود که حاوی مواد قندی و هورمون‌ها بوده و موجب تضعیف بوته مو می‌شود، بنابراین هرس انگور باید قبل از گرم‌شدن خاک در بهار انجام شود. باید توجه شود که تشکیل خوشه در انگور بسته به نوع رقم در جوانه‌های سوم تا شانزدهم صورت می‌گیرد. به این منظور کلیه شاخه‌های نرک روی تنه باید حذف شود. روی شاخه‌ای که قرار است هرس شود، دو شاخه که به تنه نزدیک‌تر است نگه داشته می‌شود. شاخه نزدیک‌تر به تنه از بالای دو تا سه جوانه هرس می‌شود. (هرس کوتاه) و شاخه دوم که از تنه دورتر است از بالای شش تا هفت جوانه حذف می‌شود (هرس بلند). در شاخه‌ای که هرس کوتاه شده و حاوی دو جوانه بود جوانه نزدیک‌تر به تنه از بالای دو تا سه جوانه و جوانه دوم از بالای شش تا هفت جوانه حذف می‌شود. به‌این‌ترتیب هر سال روی شاخه نزدیک‌تر به تنه هرس کوتاه و بلند تکرار می‌شود. شاخه‌ای که هرس بلند شده محصول داده و سال بعد به طور کامل حذف می‌شود. در سال‌های خشکسالی و نیز در کشت انگور دیم هرس به طور شدیدتری اعمال می‌گردد.

همچنین میوه دهی درخت انگور بر روی شاخه‌های سال جاری انجام می‌شود که این شاخه‌ها خود از جوانه‌های مرکبی حاصل شده‌اند که بر شاخه یک‌ساله قرار دارند به‌طوری‌که بر حسب قدرت رشد درخت بین 20-60 جوانه بر روی درخت میوه نگهداری می‌شود و معمولاً شاخه را بعد از 2-5 جوانه سر برداری می‌کنند هـرس بـاردهی آن خیلـی شـدید اسـت در گونـه laburasca.V(آمریکـایی)برعکس انگور اروپایی vinifera.V شاخه‌ها خیلی طویل‌تر نگهداری می‌شود (10-12 جوانه) و به‌طورکلی 48 جوانه بر روی هـر درخـت نگهداری می‌گردد. گفته می‌شود از 1/2 تاج درخت به بعد کوددهی در درختان میوه انجام می‌شود. کود حیوانی یا عـالی اسـتفاده اصـلی آن بـرای بهبـود ساختمان خاک است بنابراین 10-20 تن در هکتار در باغ استفاده می‌شود کود حیـوانی چـون توسـط آب جابه‌جا نمی‌شود باید در محدوده رشد گیاه به درخت داده می‌شود چاله‌ای به قطر 30 الی 40 سانتی‌متر ایجاد کرده و کود حیوانی در آنجا ریختـه می‌شود ایـن روش کود حیوانی استفاده کرده را چال کود کردن می‌نامند روش چال کود هر سال در یک طرف درخت چاله ایجاد می‌شود و سال بعـد در طرف دیگر چال کود صورت می‌گیرد. در زمان کاشت نهال مطلقاً از کود شیمیایی به‌صورت مخلـوط در چالـه کاشـت نهـال اسـتفاده نمی‌شود

هرس انار

انار معمولاً سه دوره گلدهی دارد. گل‌های سری اول که توانایی بیش‌تری برای تبدیل‌شدن به میوه را دارند، به‌صورت انتهایی روی اسپورها یا شاخه‌های یک‌ساله مشاهده می‌شوند.

در مناطقی با زمستان سرد که احتمال سرمازدگی زمستانه وجود دارد تربیت انار به فرم چند تنه ارجحیت دارد، زیرا ممکن است از این چند تنه یک یا دو تنه از یخ‌بندان جان سالم به در برد و در نتیجه باغدار مجبور به کفبر کردن درخت نشود. همچنین در مناطقی که احتمال آفتاب‌سوختگی تنه وجود دارد بهتر است درخت به‌صورت چند تنه تربیت شود.

در مناطقی با زمستان ملایم تربیت درخت انار به‌صورت یک‌تنه قوی ارجح است. فرم تربیت محور مرکزی یا محور متغیر برای انار مناسب است. انار در فرم‌های تربیت دوتنه، سه تنه و چهارتنه از ارتفاع 30 سانتیمتری سر برداری می‌شود. در کلیه فرم‌های هرس فقط به شاخه‌های انتخابی سال قبل اجازه رشد داده می‌شود. هرس پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها ادامه می‌یابد. حذف شاخه‌های زاید روی دستک‌ها و جلوگیری از رشد اضافی به‌منظور تقویت شاخه‌ها و دستک‌های انتخاب شده الزامی است. حذف تیغه‌ای روی شاخه‌های اصلی انتخاب شده به تمیز بودن درخت کمک می‌کند. باتوجه‌به اینکه از سال چهارم و پنجم باید ارتفاع درخت نیز کنترل شود، لذا شاخه‌های اضافی و دارای رشد عمودی حذف می‌گردند، ولی باید توجه داشت که در فرم‌های مذکور از خالی‌کردن تاج درخت اجتناب گردد، زیرا این عمل باعث افزایش خسارت آفتاب‌سوختگی خواهد شد. دستک‌های بارده بر روی تنه‌ها در جهات مختلف انتخاب می‌شوند به‌نحوی‌که هیچ یک از دستک‌ها مزاحم دیگری نباشد. در هرس باید اجازه داد میوه‌ها در قسمت سایه تاج درخت رشد کنند. هرس خشک در اواخر زمان خواب درختان انار یعنی ماه‌های بهمن و اسفند و قبل از بیدارشدن درختان انجام می‌گیرد که شامل حذف شاخه‌های اضافی، خشک و سرمازده است. حذف پاجوش‌های جدید ایجاد شده را نیز می‌توان تا اواسط بهار به تأخیر انداخت. این پاجوش‌ها محل تجمع کلنی شته‌ها هستند و نگهداری آنها مانع افزایش جمعیت شته روی سرشاخه‌ها می‌گردد.

هرس سبز تقریباً در تمامی ماه‌های رشد درخت، جز زمانی که شدت تابش آفتاب شدید است (خرداد، تیر و مرداد) انجام می‌گیرد و شامل حذف شاخه‌های مزاحم، نرکها و پاجوش‌ها است. حذف پاجوش‌ها و نرکها در ماه‌های شهریور و اوایل مهر نیز به دلیل رقابت با میوه در جذب مواد غذایی، جهت افزایش وزن میوه در سال جاری اهمیت زیادی دارد

هرس فندق

فندق گیاهی یک‌پایه است که گل‌های نر آن به‌صورت شاتون‌های جانبی روی شاخه‌های یک‌ساله تشکیل می‌شود. جوانه‌های گل ماده نیز به‌صورت جانبی و یا انتهایی روی شاخه‌های کوتاه یک‌ساله تشکیل می‌شود. درخت فندق نیز مانند هلو روی شاخه‌های یک‌ساله محصول تولید می‌کند، لذا باید همه ساله هرس نسبتاٌ شدیدی روی آن انجام شود تا درخت وادار به تولید شاخه‌های بارده شود. فندق خاصیت پاجوش‌دهی زیادی دارد، بنابراین لازم است همه ساله عملیات پاجوشگیری و حذف نرکها تکرار شود.